Παιδιά και τέχνη

Joan Miro, Women, Bird by Moonlight, 1949
Tate, London

The art book for children, εκδ. Phaidon
Το βιβλίο της τέχνης για παιδιά

Ένα εξαίρετο βιβλίο αγγλόγλωσσο (δεν το βρήκα μεταφρασμένο στα ελληνικά) που βοηθά τα παιδιά από τριών χρονών έως δέκα να προσεγγίσουν με κατανοητό και ενδιαφέροντα τρόπο τη ζωγραφική κατά κύριο λόγο διάφορων τεχνοτροπιών, εποχών, δημιουργών, χωρών. Από το Λεονάρντο ντα Βίνσι και τη Μόνα Λίζα έως τον Ιάπωνα Χοκουσάι και τις ξυλογραφίες του με θέμα το βουνό Φούτζι. Από τον Μποτιτσέλι και την Άνοιξή του έως τους Gilbert and George και το έργο τους Thumbing. Από το Βαν Γκογκ και τα Ηλιοτρόπιά του έως τον Πικάσο και τα Δάκρυα του. Παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου καμμιά τριανταριά καλλιτέχνες, κάθε ένας από τους οποίους εκπροσωπείται από συνήθως ένα γνωστό του έργο.

Ο τρόπος προσέγγισης εκάστου έργου είναι διαδραστικός και πρωτότυπος χωρίς να παραλείπεται και η παράθεση ζωτικών για την κατανόηση πληροφοριών τόσων ώστε να μην κουράζουν με το εύρος τους, ούτε και να είναι ελλιπείς με την περιληπτικότητά τους. Δίδεται για κάθε καλλιτέχνη κάποιο στοιχείο ικανό να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός παιδιού και να το συγκρατήσει.

Για παράδειγμα, στην παρουσίαση του Μιρό και του έργου του Γυναίκες, Πουλί στο φεγγαρόφως, γράφει (σε δική μου κατά προσέγγιση μετάφραση):

«Χουάν Μιρό
Σχήματα
Αυτός ο πίνακας τιτλοφορείται Γυναίκες, Πουλιά στο φεγγαρόφως. Μπορούμε να δούμε ένα μεγάλο μπλε μισοφέγγαρο και ένα άσπρο αστέρι, έτσι ξέρουμε ότι είναι νύχτα, αλλά πού είναι οι γυναίκες και το πουλί; Σου μοιάζει τίποτα με πουλί ή γυναίκα; Ίσως κάθε ζευγάρι μικρών κύκλων να υποδηλώνει τα μάτια. Ίσως τα μεγάλα μαύρα σχήματα να είναι τα φορέματα των γυναικών. Μπορεί το πουλί να είναι αυτό το παράξενο άσπρο σχήμα στην κάτω δεξιά γωνία με κόκκινο ράμφος και τρεις γραμμές για φτερά της ουράς.

Κανείς δε μπορεί να πει στα σίγουρα. Εσύ τι λες;

Ο δάσκαλος του Χουάν Μιρό του ζήτησε κάποτε να προσπαθήσει να ζωγραφίσει απλά σχήματα, όπως κύκλους, τετράγωνα, αστέρια και τρίγωνα με δεμένα μάτια. Το αποτέλεσμα ίσως να ήταν κάτι ανάλογο με αυτό που βλέπεις στην εικόνα.

Γιατί δεν προσπαθείς να ζωγραφίσεις μια γυναίκα και ένα πουλί με τα μάτια κλειστά;»

Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί και το The art book for children, book two, το οποίο ακόμα δεν έχω προμηθευτεί, ώστε να αναφερθώ σε αυτό. Ωστόσο από μια πρόχειρη έρευνα αγοράς διαπίστωσα ότι μπορεί κανείς να βρει το πρώτο βιβλίο τουλάχιστον στον Παπασωτηρίου, όχι όμως και το δεύτερο. Σίγουρα μπορεί να προμηθευτεί κανείς και τα δύο από ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο του εξωτερικού, ακόμα και από τον ίδιο τον εκδοτικό οίκο. Μάλιστα υπάρχει προσφορά, αν αγοράσει κανείς και τα δύο μαζί.
Περισσότερα...

Ακμή και παρακμή της εκπαίδευσης: Βιέννη και Αθήνα

Τεχνικό Μουσείο, Βιέννη

Ο τρόπος που μια κοινωνία αντιμετωπίζει το παιδί και την εκπαίδευσή του αντανακλά την κουλτούρα της και ακόμα παραπέρα τα όνειρά της για το μέλλον και την ανοδική ή παρακμιακή πορεία της. Έτσι είτε υποθηκεύει η ίδια το μέλλον της κληροδοτώντας στους αυριανούς πολίτες την υποκουλτούρα, είτε προετοιμάζει το αύριο και την άνθισή της μεθοδεύοντας την μετάγγιση στα παιδιά της μίας κουλτούρας περισσότερο ή λιγότερο αξιόλογης, αλλά πάντως κουλτούρας. Μία σύγκριση της σύγχρονης ελληνικής αντιμετώπισης των παιδιών και των συνομηλίκων τους στη Βιέννη, έτσι όπως μπορεί κανείς εμφανέστατα να διαπιστώσει έστω και σε ολιγοήμερο ταξίδι στην πρωτεύουσα της Αυστρίας προκαλεί στον Έλληνα θλίψη βαθιά για την εμφανή μειονεξία του στον τομέα αυτό.

Στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης (Kunst Historisches Museum, Wien), το μάλλον μεγαλύτερο μουσείο της Βιέννης μπορεί κανείς να δει μαθητές και μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου να ψάχνουν επιμόνως σε όλους τους πίνακες από αίθουσα σε αίθουσα να ανακαλύψουν μία λεπτομέρεια (κάποια μορφή). Θαυμάσια εργασία που προφανώς τους δόθηκε από τους εκπαιδευτικούς τους, που προτρέπει τα παιδιά όχι μόνο να επισκεφθούν το μουσείο, αλλά και να αλληλεπιδράσουν με τα εκθέματα με αυτόν τον παιγνιώδη τρόπο. Ή μπορεί κανείς να συναντήσει ομάδες μαθητών που παλεύουν προσηλωμένοι να σκιτσάρουν κάποια λεπτομέρεια ή και ολόκληρο τον πίνακα που τους ζητήθηκε. Ήταν πράγματι εξαιρετικά ευχάριστη έκπληξη να βλέπει κανείς αυτούς τους εφήβους καθισμένους κατάχαμα να ξεκινούν μάλλον βαριεστημένοι και σταδιακά να τους απορροφά και να τους γοητεύει τόσο αυτό που κάνουν, ώστε να δίνονται ολόψυχα και να υπερβαίνουν τα όρια τους. Υπάρχει καλύτερος τρόπος να μελετήσεις ένα έργο τέχνης όχι ρίχνοντας του μια ματιά απλώς, αλλά ακολουθώντας με το μολύβι σου τη μεγαλοφυία του καλλιτέχνη σε κάθε της βήμα; Να προσθέσω πως όλα αυτά γίνονταν πρωινές ώρες μιας καθημερινής, άρα σε διδακτική ώρα.

Τη στιγμή που ελληνόπαιδο σε προσχολική ηλικία ζήτησε από τη γιαγιά του που παρίστανε τη δασκάλα να μπουν μέσα στο σπίτι και όχι έξω στον κήπο, γιατί "στο σχολείο κάνουν μάθημα μέσα". Έχει γίνει σαφές στο παιδάκι που δεν έχει ακόμα σχολική εμπειρία πως στο ελληνικό σχολείο το μάθημα για να είναι σοβαρό πρέπει να γίνεται μέσα και να είναι καθηλωμένο στην καρέκλα του να ακούει παθητικά τον διδάσκοντα. Τη στιγμή που επίσκεψη σχολείου στο Εθνικό Αρχαιολογικό σημαίνει κατά κανόνα ανία για τους μαθητές εύλογη ασφαλώς, αφού κανείς καθηγητής δεν τους εξηγεί καν τι είναι αυτά που βλέπουν. Βέβαια πρέπει κανείς να παραδεχθεί πως θα ήταν δύσκολη μία έστω στοιχειώδης ξενάγηση από την καφετέρια του μουσείου, όπου καταφεύγουν οι διδάσκοντες.Τα ίδια προβλήματα θα αντιμετώπιζαν και οι συνάδελφοι τους που σε εκπαιδευτική εκδρομή στο Λαύριο δεν ευκαίρησαν να πουν στα παιδιά τουλάχιστον πως εκεί υπήρχαν μεταλλεία αργύρου στην αρχαιότητα ή το αρχαίο θέατρο του Θορικού. Δε συζητάμε βεβαίως να πάνε τους μαθητές να τα δούνε. Το αποτέλεσμα; Σε ερώτηση μου σε κάποιο από αυτά τα παιδιά, τι είδες παιδί μου στο Εθνικό Αρχαιολογικό ή στο Λαύριο, να λάβω την απάντηση, ωραία μπιλιαρδάδικα.

Η σύγκριση δεν τελειώνει εδώ. Στη Βιέννη το παιδί έχει προεξάρχοντα ρόλο. Σε κάθε βήμα μπορεί κανείς να το διαπιστώσει πως οι Βιεννέζοι δεν προσποιούνται πως δεν υπάρχει. Στο τεχνικό μουσείο (Technisches Museum, Wien), εξαιρετικό για μικρούς και μεγάλους, τα παιδιά ποικίλων ηλικιών δε θα δουν μόνον εκθέματα, πράγματι εξαιρετικά εντυπωσιακά, αλλά θα συμμετάσχουν σε πολυποίκιλες δραστηριότητες, ώστε να κατανοήσουν με απλό τρόπο διάφορα φαινόμενα ή τεχνολογίες. Μπορούν να κάνουν ένα καρδιογράφημα, ή να παράγουν ηλεκτρισμό με ένα χειροκίνητο μύλο ή να μετρήσουν την ενέργεια που παράγεται μετακινώντας ένα σύννεφο μπροστά από έναν προβολέα-τεχνητό ήλιο που φωτίζει ηλιακά κάτοπτρα ή, ή, ή... Δεκάδες δραστηριότητες, πραγματικά ανεξάντλητες μεταξύ των οποίων και η επαφή με την τηλεόραση από την πλευρά του εκφωνητή ειδήσεων. Το παιδί κάθεται μπροστά από αληθινές κάμερες και εκφωνεί κάποιο κείμενο. Ποια είναι η αντίστοιχη επαφή του παιδιού στην Ελλάδα με την τηλεόραση; Επίσκεψη ιδιωτικού μάλιστα σχολείου σε εκπομπή της Τατιάνας. Τα παιδιά ήταν το φιλοθέαμον κοινό.

Το τελειωτικό κτύπημα δόθηκε περνώντας έξω από το κτήριο της Όπερας της Βιέννης, όπου διαφημιζόταν όπερα για παιδιά. Χαρακτηριστικό της σημασίας που δίνεται στο γεγονός το μέγεθος του πανό στην πρόσοψη του κτηρίου. Τι να πει κανείς για την ελληνική πραγματικότητα; Για τις καλές παιδικές θεατρικές παραστάσεις στα καθ'ημάς που δε μετριούνται καν στα δάκτυλα του ενός χεριού και την πληθώρα κακών που αντιμετωπίζουν το παιδικό θέατρο ως ευκαιρία για εύκολο χρήμα νομίζοντας πως αρκούν τα φανταχτερά κουστούμια και τα χολυγουντιανά σκηνικά για να ονομαστεί το θέαμα που προσφέρουν θεατρικό; Για τη δε μουσική παιδεία των ελληνόπαιδων πραγματικά δεν ξέρω εκτός από την αξεπέραστη Λιλιπούπολη του Μάνου Χατζιδάκη ή Τα μυστικά του κήπου του Νίκου Κυπουργού και τα παιδικά τραγούδια της Μαρίζας Κωχ, ίσως και ελάχιστα ακόμα που αυτή τη στιγμή μου διαφεύγουν, τι άλλο δεν είναι μάλλον κακής ποιότητας και υποκουλτούρα.

Μπορώ να συνεχίσω να παραθέτω και άλλα παραδείγματα σχετικά. Κι όλα αυτά από μια ολιγοήμερη επίσκεψη στην καρδιά της Ευρώπης. Αλλά νομίζω πως είναι αρκετά αυτά. Προσωπικά σαν γονιός και εκπαιδευτικός ομολογώ πως μαράζωσα βλέποντας την τεράστια απόσταση που έχουμε να καλύψουμε και σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής και αναφορικά με τη νοοτροπία του μέσου γονέα, δασκάλου, θεατρικού παραγωγού...του καθενός από εμάς. Μαράζωσα όμως κυρίως γιατί αντιλήφθηκα πως αυτό που στην πατρίδα μας επαφίεται στην ατομική προσπάθεια που έχει να υπερπηδήσει πολλά εμπόδια και σκοπέλους, στη Βιέννη είναι θέμα συλλογικό και προ πολλού κατακτημένο. Και η πόλη των Αψβούργων ήταν μόνο ένας τυχαίος ευρωπαϊκός ταξιδιωτικός προορισμός...
Περισσότερα...

Ο χωρισμός

Study of hands, Leonardo da Vinci

Ο άντρας: Κοίτα τα χέρια σου. Αλλάξανε. Κάποτε τα δάχτυλα ήταν μακριά και λυγερά. Νευρώδικα σαν δορκάδα που τινάζεται με περίσσεια χάρη στο άκουσμα του πρώτου κλαδιού που έσπασε το απρόσεκτο πόδι του κυνηγού και που τώρα απόμεινε να κοιτάει μαγεμένος το τίναγμά της ανίκανος να τη σκοτώσει. Θυμωμένα σαν κύματα αφρισμένα που ορμάνε στα βράχια και σπάζουν σε χίλια κομμάτια απολαμβάνοντας το μεγαλείο τους. Αρμονικά σαν τις νότες αγαπημένου τραγουδιού που είναι διαφορετικές, αλλά ξέρουν η καθεμιά χώρια την τέλεια θέση για να ταιριάξουν με τις άλλες. Ερωτικά σαν εραστής που ξέρει πότε ακριβώς να αγγίξει το αντικείμενο του πόθου του σίγουρος για την ανταπόκριση. Αποφασιστικά σαν το πρώτο βήμα μωρού που ξέρει ότι σε λίγο θα πατάει σταθερά και το παραπάτημα του γερόντου που γνωρίζει πως κάποτε υπήρξε κι αυτός μωρό. Σίγουρα σαν το τελευταίο μητρικό χάδι της νύχτας πριν αποκοιμηθεί το αποκαμωμένο παιδί. Όμορφα και κοφτερά σαν το χνούδι στις παρειές του εφήβου και τα αγκάθια των ασπαλάθων. Σβέλτα σαν τιτίβισμα σπουργίτι και τα μελτέμια του Αυγούστου. Διαρκώς απασχολημένα σαν κελάρυσμα ρυακιού που μεγαλώνει στο διάβα του από τα λυωμένα χιόνια και το φλοίσβο ανοιξιάτικης θάλασσας σε παραλία ερημική. Ανάγλυφα με τις φλέβες σαν τις πτυχές χιτώνα αρχαίου ελληνικού αγάλματος. Που υποψιάζεσαι πως κάτω από την ακινησία τους ρέει ορμητικά το αίμα. Το έξυπνον ενύπνιον των χεριών σου ήταν που με έκανε να σε ερωτευθώ. Το ξέρεις.

Η γυναίκα: Κοίτα τα χέρια μου. Αλλάξανε. Τα δάχτυλα κοντύναν και παχύναν. Μόνον αυτά. Όχι το άλλο σώμα. Το ήξερα πως δε θα σου ξέφευγε. Το ήξερα πως δε θα μπορούσες να είσαι πια ερωτευμένος με αυτά τα χέρια. Στην αρχή σκέφτηκα να στα κρύψω. Ήταν τότε που μόνη με τα χέρια μου έμαθα να τα παρατηρώ και να τα αγαπώ. Μετά δεν είχα λόγο να στα κρύβω. Δεν ντεπόμουνα πια για αυτά. Έμαθα να αγαπώ τα παχουλά μου δάχτυλα σαν μποτίλιες στο πέλαγος που κρατούν ερμητικά κλεισμένο το ραβασάκι της ψυχής του ναυαγού που αγάπησε το ερημονήσι του. Και δε θέλει πια να φύγει. Και δε θέλει πια να βρει κανένας τις μποτίλιες του. Έμαθα να αγαπώ τις χαραγές στις παλάμες που με τόσο κόπο χάραξα, αυτά τα ατέλειωτα διαδαλώδη μονοπάτια τους που δεν ξέρω πού οδηγούν και κάθε φορά χαράζω νέα, πιο βαθιά, πιο ερωτικά. Γεμίζω πια τις χούφτες με νερό κι αυτό δε γλιστράει όλο. Είναι που βάθυναν τα αυλάκια και μάθαν να το συγκρατούν. Έμαθα να αγαπώ τη μειλιχιότητα που με δίδαξαν οι ήρεμοι αμμόλοφοι των δακτύλων μου. Έμαθα να γλιστρώ πάνω τους γλυκά και απρόσκοπτα. Δεν κατακρημνίζομαι πια στις χαράδρες ούτε πληγιάζω από τα απότομα τινάγματα των παλιών νευρώδικων δακτύλων μου. Έμαθα να αγαπώ την ομορφιά τους. Να βλέπω τον αισθησιασμό στις αφράτες και μητρικές αναγεννησιακές μαντόνες. Έμαθα να εκτιμώ τη διστακτικότητά τους. Σαν στιγμιαίο τίναγμα πουλιού λίγο πριν πιαστεί στην ξόβεργα. Που γλιτώνει χάρη στο τίναγμά του αυτό, το σωτήριο. Έμαθα να αγαπώ τη σιωπή τους. Εκείνη την ήρεμη, ταπεινή, καταδεκτική που με χωράει ολάκερη μέσα της και με γλυκαίνει και ξορκίζει την αλαζονεία. Κοίτα τα χέρια μου. Ωρίμασαν. Δεν είναι πια στυφά σαν άγουρα φρούτα. Γεμίσαν ζουμερούς χυμούς. Τα αγαπώ. Το ξέρεις.
Περισσότερα...

Νερό. Θάλασσα παντού γύρω μου. Βουλιάζω.

"Under my sea", Nancy Wagner

Νερό. Θάλασσα παντού γύρω μου. Βουλιάζω. Αφήνομαι να βουλιάξω. Απλά, απαλά, ήσυχα. Το σώμα μου λυγίζει στην εμβρυακή στάση. Άθελά μου. Γλιστράν από πάνω μου όλα. Σκέψεις, πάθη, άγχη, όνειρα, πόθοι, πόνοι, συναισθήματα. Κολυμπώ στο κενό χωρίς να θέλω τίποτα. Κοιτώ τα χέρια μου. Απέκτησαν δική τους κίνηση. Δεν τα ελέγχω. Κινούνται σαν τα πλοκάμια της μέδουσας. Μειλίχεια και αρμονικά. Δε ζητούν να αδράξουν. Κοιτώ τα πόδια μου. Κολλημένα στο σώμα πριν, αρχίζουν να γλιστράνε. Δε ζητούν να πατήσουν πουθενά. Απλά αιωρούνται με την απόλυτη ακινησία της γάτας που ελέγχει κάθε μυ και τον εξαναγκάζει να παραιτηθεί απολύτως από κάθε υποψία νεύρου. Κοιτώ την ψυχή μου. Άδεια από μνήμη. Άδεια από παρελθόν και μέλλον. Αυτάρκης στη γαλακτερή της μακαριότητα. Κοιτώ πάνωθε μου. Η διαχωριστική επιφάνεια του νερού με τον αέρα. Ο ήλιος φτάνει στρεβλωμένος εδώ κάτω. Σπάει σε χίλιες ακτίνες. Με φτάνουν και δε με φτάνουν. Δεν έχει σημασία. Εδώ πέρα δεν είμαι το κέντρο του παντός. Δεν είμαι οι πέντε αισθήσεις που διυλίζουν τα ερεθίσματα. Είμαι οι χίλιες μικρές αχτίδες που διασκορπίζονται παντού. Που δεν τις ελέγχω. Που είμαι εγώ και δεν είμαι. Διαχέομαι στο νερό. Βρίσκομαι παντού σε κάθε σταγόνα του. Είμαι το νερό. Απλά και όμορφα υπάρχω παντού. Εξαϋλώθηκα;

Κοιτάω πάλι τα χέρια μου. Όχι, βρίσκονται εκεί δίπλα μου. Τα πλοκάμια της μέδουσας ζητούν τώρα να αρπάξουν. Πεινάσανε. Κοιτάω τα πόδια μου. Ζητούν να πατήσουν γερά. Δε βρίσκουν. Κινούνται μόνα τους. Ανεβάζουν το σώμα μου προς τα πάνω. Κοιτώ την ψυχή μου. Ασκός του Αιόλου που γέμισε φόβο για το θάνατο και λαχτάρα για ζωή. Αέρας. Στέρεψε εδώ και ώρα και δεν το κατάλαβα. Θέλω ανάσα. Ορμάω στον πάνω κόσμο. Οι χίλιες ηλιαχτίδες όσο ανεβαίνω μπλέκονται σε μία. Σταθερή και ευθύγραμμη. Φτάνω στη διαχωριστική γραμμή. Θέλω να γυρίσω να κοιτάξω πίσω μου. Να δω τη μακαριότητα της παραίτησης που άφησα. Να δω τη γαλήνη των θεών. Να δω για τελευταία φορά τη γαλήνη της ανυπαρξίας. Το σώμα δεν υπακούει. Η σαϊτα έφυγε από το τόξο. Τρυπάει την επιφάνεια του νερού. Εκτοξεύεται στον αέρα. Ανάσα. Βαθειά και λαίμαργη. Δίνει πνοή στο μισοπνιγμένο σώμα. Ο ασκός του Αιόλου παραγέμισε. Με θέλω μπορώ πρέπει παλεύω νιώθω. Με το θλιβερό εγώ που δεν πάει παραπέρα από όσο το αφήνουν οι δεσμώτες του, οι αισθήσεις. Κοιτάζω τον ήλιο κατάματα. Κοιτάζει μόνο εμένα. Και με τυφλώνει. Να μη μπορώ να δω πολύ πέρα από εμένα. Φυλακισμένη. Κοιτάζω το βυθό. Σκοτεινός και θολός. Από τα χυμένα εγώ που γίνανε ένα, όταν ο ήλιος έδυσε. Γιατί κάποτε δύει. Όταν έρθει η ώρα του.
Περισσότερα...