Παρασκευή 29 Μαΐου 2009

Κοινωνική καταξίωση: είναι πάντα αξιόπιστη;

Αναρωτιέται κανείς κατά πόσο σε πολλές περιπτώσεις το άτομο που δέχθηκε μία κοινωνία να εντάξει, αξίζει πράγματι αυτή την ένταξη και την αποδοχή των υπολοίπων. Και αντίστροφα, άτομα περιθωριοποιημένα και απόβλητα άξιζαν πράγματι την αποπομπή ή κρίθηκαν με επιφανειακά κριτήρια μακριά από την ουσία ακόμα και αυτή που η ίδια η κοινωνία καυχιέται ότι προασπίζεται και δρα εν ονόματι της; Ασφαλώς θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι μία δεδομένη κοινωνία λειτουργεί βάσει αξιών ή έστω στερεοτύπων καλών ή κακών κατά την κρίση του καθενός, αλλά αυτό είναι αδιάφορο. Οι κανόνες της είναι σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χωροχρόνου δεδομένοι. Και υπέρτερος όλων η αποδοχή ή απόρριψη ανάλογα με τον βαθμό υπακοής σε αυτούς. Ωστόσο δεν αναφέρομαι σε αυτό. Αλλά σε περιπτώσεις- και ίσως δεν είναι τόσο μεμονωμένες- ανθρώπων που αναρριχήθηκαν και απέκτησαν κοινωνικό γόητρο κραδαίνοντας ακριβώς αξίες που θεωρητικά είναι απορριπτέες, πλην όμως αυτές είναι που τους επέτρεψαν την εδραίωσή τους. Και τούμπαλιν άλλους που, ενώ βαδίζουν με τις ίδιες ακριβώς αξίες που ποδοπάτησαν οι προηγούμενοι, ωστόσο επειδή παραβίασαν άλλους λιγότερο σημαντικούς κανόνες, αποβάλλονται στο πυρ το εξώτερον.

Αρκετά ευανάγνωστο το παράδειγμα από τον κινηματογράφο, αν και μου φαίνεται ότι περιπτώσεις από την καθημερινή ζωή καταδεικνύουν αμεσότερα το λεγόμενο. Στην πρόσφατη γαλλική ταινία «Η τάξη» μαθήτρια διαστρεβλώνει επιμελώς τα λόγια του δασκάλου της για συμμαθητή της στο συμβούλιο των καθηγητών με τη μέθοδο της απόκρυψης πληροφοριών. Δηλώνει ότι ο δάσκαλός τους χαρακτήρισε το συμμαθητή της ως άτομο με ελλιπή αντίληψη και αποκρύπτει ότι αυτός ο ίδιος άνθρωπος πάλευε να ανατρέψει την ομόφωνη γνώμη όλων των υπολοίπων καθηγητών να τον αποβάλλουν δια παντός από το σχολείο. Ο μαθητής απογοητευμένος από το χαρακτηρισμό του δασκάλου του και βιώνοντας έντονα συναισθήματα απόρριψης στρέφεται βίαια λεκτικά κατά πάντων και με έντονες κινήσεις που προκαλούν άθελά του τραυματισμό μιας μαθήτριας, αποχωρεί. Τελικά ο μαθητής εξαιτίας αυτής της τελευταίας συμπεριφοράς του χάνει κάθε ελπίδα να παραμείνει στο σχολείο και αποβάλλεται δια παντός.

Η συκοφαντία είναι απαξία. Η μαθήτρια ουσιαστικά συκοφαντώντας το δάσκαλό τους πυροδότησε μία αφελή φωνακλάδικη συμπεριφορά του απογοητευμένου από τα στρεβλά λόγια συμμαθητή της, ο οποίος, αν και δεν ήταν συκοφάντης και όντας μάλλον αγαθός, τιμωρείται. Αντίθετα η μαθήτρια που έστησε την πλεκτάνη –και το τρομακτικό ήταν ότι προς ώρας δεν συναισθανόταν το κακό που προκαλούσε- συνέχισε τη ζωή της, για να εξελιχθεί πιθανότατα μετά τις κρίσεις της εφηβείας που την έστειλαν σε υποβαθμισμένο σχολείο, σε καριερίστα δικηγόρο σαν την αδελφή της ή εν πάσει περιπτώσει σε άνθρωπο που επιβιώνει και καταξιώνεται χάρη στα πισώπλατα μαχαιρώματα που συνειδητά ή ασύνειδα καταφέρνει. Διότι ναι μεν στην περίπτωση αυτή δεν υπήρχε εμφανής σκοπιμότητα να δράσει όπως έδρασε, αλλά σίγουρα ως ενήλικη θα βρει τρόπους να αξιοποιήσει το «ταλέντο» της προς ίδιον όφελος. Εδώ λοιπόν έγκειται η απορία. Είναι χειρότερος ο φωνακλάς και υβρεολόγος μαθητής -που σε τελευταία ανάλυση δε διαφέρει και πολύ από το μωρό που αδυνατώντας να εκφράσει αλλιώς τα αρνητικά συναισθήματά του κλαίει- από την ύπουλη συμμαθήτριά του, σε βαθμό να χάσει για το ατόπημά του την ευκαιρία της ένταξης στον κοινωνικό περίγυρο; Και τα βίαια ξεσπάσματά του αξίζουν την καταδίκη του, επειδή οδηγούν σε δυσλειτουργία της κοινωνίας περισσότερο από όσο το ήθος της μαθήτριας που υποβλέπει και συκοφαντεί; Ποιο από τα δύο προκαλεί μεγαλύτερη κοινωνική δυσλειτουργία, οι όποιες βρισιές της στιγμής του αγοριού ή η συνεχής πλην όμως καλυμμένη αρνητική συμπεριφορά του κοριτσιού που συστηματικά υποσκάπτει το δάσκαλο με κάθε μέσο και αμφίβολο ήθος; Ποιος έπρεπε πραγματικά να αποβληθεί;

Πολλές οι ανάλογες περιπτώσεις που έρχονται στο νου από την καθημερινή ζωή. Όπως αυτή ενός νεαρού στρατιώτη αγαθού, ευαίσθητου, πανέξυπνου αλλά με τερατώδεις ελλείψεις σε πάσης φύσεως διαπαιδαγώγηση. Ρωτούσε στα σοβαρά αν μπορεί να πάρει άδεια μέχρι τις τριάντα οκτώ του μήνα- κι αυτό είναι το λιγότερο. Έκλεψε λοιπόν μία των ημερών ένα στρατιωτικό τζιπ, για να βγάλει βόλτα το κορίτσι του. Ούτε που του είχε περάσει από το μυαλό ότι κάτι τέτοιο ήταν ακριβώς κολάσιμο. Του φαινόταν απλό και σχεδόν φυσικό. Φυσικά τιμωρήθηκε με μεγάλη σκληρότητα για την άγνοια των αξιών που η κοινωνία ξέχασε να του διδάξει, αλλά ποτέ δεν επιβραβεύθηκε για την γενικότερη ανιδιοτέλεια ή ευαισθησία του. Ενώ ένας δημαγωγός που χειρίζεται τις τεχνικές της πειθούς και ξέρει να ελλίσσεται και να μεταμφιέζει σε προσφορά για το κοινό καλό τον επικίνδυνο λαϊκισμό του, αυτός διαφεύγει της τιμωρίας. Οι κανόνες τον αφήνουν άθικτο. Ποιος λοιπόν πρέπει να αποβληθεί τελικά από τους δύο, μπας και πάρει μπρος η κατακαϋμένη κοινωνία;
Περισσότερα...

Τετάρτη 20 Μαΐου 2009

Γιατί να έχει κανείς blog (2)


Νεφελοκοκκυγία-νεφέλωμα

Πριν λίγους μήνες, όταν ξεκίνησε ετούτο το ιστολόγιο, υπήρχε η δειλή διάθεση για μοίρασμα σκέψεων, διαθέσεων, αισθημάτων με ένα ανώνυμο κατά βάσει κοινό. Ανώνυμη και εγώ η ίδια ένιωθα ελεύθερη να εκφραστώ πέρα από συμβάσεις, αναστολές, φοβίες, κρυψίνοια. Τότε ο φόβος μπροστά στο δυνητικό απρόσωπο μη ελέγξιμο κοινό, μια ανάγκη για αυτοπροσδιορισμό και εξήγησης στον ίδιο μου τον εαυτό για την αναγκαιότητα του ιστολογίου και ίσως η πρόσθετη φοβία πως η ανοιχτή αυτή επιστολή θα έμενε ανανταπόδοτη, είχαν γεννήσει το κείμενο Γιατί να έχει κανείς blog ή οι Δον-Κιχώτηδες του διαδικτύου. Εκείνο που δε φανταζόμουνα είναι ότι το κοινό αυτό θα έπαυε να είναι ανώνυμο με την έννοια του απρόσωπου. Άνθρωποι που ούτε τους γνωρίζω ούτε με γνωρίζουν εξ όψεως ή εξ επωνυμίας θα εξελλίσσονταν σε ένα είδος συνοδοιπόρου, θα γίνονταν σταδιακά γνωστοί ίσως πολύ περισσότερο και πολύ ουσιαστικότερα από αρκετούς γνωστούς στην «πραγματική» ζωή. Η διαδικτυακή ζωή μπορεί να αποδειχτεί σε αρκετές στιγμές της μια παράλληλη ζήση που γεννά αισθήματα, ενδιαφέρον, συνενοχή, γέφυρες, ανθρωπιά, θαυμασμό, και ένα κάρο δυνατά συναισθήματα με τρόπο άμεσο, συχνά αμεσότερο από αυτόν μιας κατά πρόσωπο συνάντησης. Τα πράγματα επιταχύνονται δραματικά, καθότι οι όποιες αναστολές που μας συγκρατούν και ενίοτε ανακόπτουν την επικοινωνία σε τετ-α-τετ συνομιλίες, εδώ δεν υπάρχουν. Η αυθεντικότητα και ο αυθορμητισμός κερδίζουν έδαφος και τελικά δικαιώνονται. Ακόμα και bloggers που άμεσο και κυρίαρχο σκοπό έχουν την επισκεψιμότητα, το μεγάλο αριθμό αναγνωστών και τα χρηματικά ποσά που κερδίζουν από διαφημίσεις, ακόμα και αυτοί γράφοντας ανωνύμως ξεπερνούν τις αναστολές τους και εκφράζονται με αυθεντικό και χαρακτηριστικό θράσος που δύσκολα θα αποκάλυπταν αλλιώς. Όπως και να έχει, ο λόγος δεν αφορά τις περιπτώσεις αυτές. Αφορά εκείνους που δεν ενδιαφέρονται παρά για ένα άλλο είδος επικοινωνίας, για ξεδίπλωμα ψυχής, για σύμπλευση ή γόνιμη αντιπαράθεση απόψεων, για κοινά μεράκια, για κουβεντούλα σοβαρή ή χαλαρή, για πληροφόρηση σε πάμπολλους τομείς, για το κάτι τις δικό τους που έχουν όλη την καλή διάθεση να το μοιραστούν με άλλους.

Αυτή η παράλληλη διαδικτυακή ζωή συνήθως δεν έρχεται να καλύψει κενά της άλλης, της «πραγματικής». Συμπορεύονται οι δυο τους ανεξάρτητα. Ναι μεν η δεύτερη τροφοδοτεί την πρώτη μεταγγίζοντάς της εμπειρίες, σκέψεις, αισθήματα, πλην όμως δεν εξαρτάται δουλικά από αυτήν. Όσοι επιλέγουν να διατηρούν προσωπικό ιστολόγιο δεν είναι άτομα με ελλείψεις στην προσωπική τους ζωή, μοναχικοί, με περιορισμένες κατ’ανάγκη δυνατότητες επικοινωνίας. Ίσα-ίσα, κι αυτό καθρεπτίζεται άμεσα στα γραφόμενά τους, πρόκειται για ανθρώπους με πλήρη συνήθως ζωή. Εννοώ ότι δε χρειάζεται να καταφύγουν στο ιστολόγιό τους, για να καταφέρουν να ζήσουν. Μήπως εξάλλου η ανάγνωση λογοτεχνικών έργων ή η παρακολούθηση κινηματογραφικών ταινιών δεν έρχεται ως δυνατότητα πολλαπλών παράλληλων ζωών, αφού περισσότερο ή λιγότερο ταυτιζόμαστε με τους ήρωες; Εκεί έγκειται η μέγιστη αξία της λογοτεχνίας και του σινεμά, στο να ζούμε πολλές παράλληλες ζωές πέρα από αυτήν που πραγματικά διάγουμε και έχουμε επιλέξει, ζωές που τα βιολογικά και θνητά μας όρια δεν επιτρέπουν να βιώσουμε αληθινά. Το αποτέλεσμα είναι ένα βάθεμα και ένας πλούτος ψυχής από τις πολλαπλές τούτες εμπειρίες. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η διαδικτυακή ζωή. Είμαστε ικανοποιημένοι με τη δική μας, αλλά θα την εμπλουτίσουμε ακόμα παραπάνω με την εμπειρία του ιστολογείν. Το πρόσθετο πλεονέκτημα συγκριτικά με τη λογοτεχνία και το σινεμά εμφανές: ο blogger δε ζει παθητικά έναν παράλληλο βίο που του προτείνει ο συγγραφέας ή ο σκηνοθέτης, αλλά ενεργητικά, όχι μόνον γιατί ο ίδιος τον πλάθει, μα κυρίως γιατί αλληλεπιδρά μέσω των σχολίων με άλλους bloggers, περσόνες όχι φανταστικές μα υπαρκτές και αληθινές. Πιο αληθινές δε γίνεται.

Οι Δον-Κιχώτηδες λοιπόν βρήκαν άλλους ιππότες της ουτοπίας. Η συνεύρευση αίρει την ουτοπία και την κάνει τόπο απτό, γη γόνιμη και καρπερή. Η Νεφελοκοκκυγία κατέβηκε από τα σύννεφα και εδράζεται στο διαδίκτυο. Μονάχα που τώρα βρήκε κατοίκους ταιριαστούς και όχι αλμπάνηδες. Οι τοιoύτοι πάντα βέβαια θα υπάρχουν. Και οι νεφέλες αποκτούν χρώματα ποικίλα, ικανά να εκφράσουν κάθε απόχρωση ανερυθρίαστα και ανέμελα και ουσιαστικά και ανθρώπινα.

Όταν πρωτοξεκίνησε τούτο το ιστολόγιο, δεν μπορούσα να φανταστώ πρώτα από όλα ότι θα διάβαζα με ενδιαφέρον τις αναρτήσεις άλλων. Όχι βεβαίως γιατί δε μου περνούσε από το μυαλό ότι έχουν κάτι να μου πουν, αλλά γιατί ξεκινούσα να εκφραστώ προσωπικά αγνοώντας την ύπαρξη των άλλων. Όταν τους γνώρισα τα πράγματα αλλάξανε άρδην προς δύο κατευθύνσεις.

Η μία έχει να κάνει με το πώς νιώθω εγώ για αυτούς. Δεν μπορούσα να φανταστώ πως αργά ένα βράδυ μετά από μία πανέμορφη μέρα θα ήμουν ακόμα αρκετά ανοιχτή, ώστε να βάλω δυο ποτήρια κρασί , να αγναντεύω το φεγγάρι από τη βεράντα μόνη μου και να ακούω και να ξανακούω το τραγούδι που είχε αναρτήσει η DimitrAt. Μαντέψτε για ποιον ήταν το δεύτερο ποτήρι. Ούτε ότι θα φανταζόμουν το σκίτσο που διάλεξε για εικονίδιό του ο Webwalker να ζωντανεύει και να παρατηρεί τα άστρα ενθουσιασμένος σε εκδήλωση για την αστρονομία ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους, αλλά κανείς τους δεν έμοιαζε να παρατηρεί ότι ήταν σκίτσο. Ούτε ότι, όποτε διαβάζω κείμενα της Χρονοστιβάδας θα την βλέπω σχεδόν ζωντανή μπροστά μου να βλέπει παλιές ελληνικές ταινίες και να ξεκαρδίζεται στα γέλια ενώ παντού γύρω απλώνεται άρωμα δαντέλας. Ή το Γρηγόρη το δάσκαλο να ξελαρυγγιάζεται μαζί με τους μαθητές του τραγουδώντας τραγούδια στη γιορτή του Πολυτεχνείου παρασύροντάς τους με το πάθος του (επ, ζαβολιά, αυτή τη λεπτομέρεια μου την είπε ο ίδιος, αλλά από τότε μόνο έτσι τον φέρνω στο μυαλό μου. Ελπίζω Γρηγόρη να μην ενοχλήθηκες που το αποκάλυψα, αλλά ήταν τόσο όμορφη και δυνατή εικόνα). Ή το ΓΙΑΝΝΗΒΕΡ να εκτελείται καθημερινά στον πίνακα του Γκόγια που διάλεξε για εικονίδιό του, αλλά να σηκώνεται ξανά απτόητος για να εκτελεστεί ξανά. Μέχρι την επόμενη φορά... Ή τον TylerDurden να καταβροθίζει ταινίες με μια μπύρα στο χέρι. Ή ότι θα περίμενα πότε θα γεννήσει η σύζυγος του Σχολιαστή με εκείνο το είδος της προσμονής που έχουν οι γνωστοί μεταξύ τους άνθρωποι. Υπάρχουν και λίγοι ακόμα, πιο καινούριοι, που όμως δεν πρόλαβα να αλληλεπιδράσω τόσο ώστε να τους φανταστώ αρκετά.

Η άλλη κατεύθυνση της αλλαγής που διαπίστωσα έχει αντίστροφη πορεία. Ας μην ξεχνάμε ότι οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας, για να καταξιωθεί ως τέτοια πρέπει να είναι αμφίδρομη. Μιλώ για τις αντιδράσεις άλλων bloggers προς την αφεντιά μου. Πολύ περισσότερες οι όμορφες στιγμές από όσες περίμενα, ωστόσο θα σταθώ ειδικά σε μία που από μόνη της καταξιώνει και δικαιολογεί την ύπαρξη του blog αυτού. Ακόμα κι αν αυτό ήταν το μοναδικό σχόλιο-δίοδος επικοινωνίας, θαρρώ πως μονάχα για αυτό το ένα αξίζει τον κόπο να ξεπεράσει κανείς τους ενδοιασμούς του για τη δημιουργία προσωπικού ιστολογίου. Αντιγράφω αυτούσιο το σχόλιο του Worldcity ( La Ivolution) στο κείμενο Γιατί να έχει κανείς blog ή οι Δον-Κιχώτηδες του διαδικτύου. Για να πούμε την αλήθεια, αυτό το σχόλιο είναι που πυροδότησε αυτήν την ανάρτηση.

«Πριν μερικά χρόνια, είχα πάει να συναντήσω τον Χριστιανόπουλο στην Διαγώνιο. Συζητώντας για το αν κάποιος πρέπει να δημοσιοποιεί τα κείμενα του, μου είπε χαρακτηριστικά ότι αν δεν δημοσιοποιείται ότι γράφουμε, τότε αυτό δεν υπάρχει. Θυμάμαι ότι είχα πολλές ενστάσεις τότε που του τις είπα. Μετά από καιρό, κατάλαβα ότι είχε δίκιο...

Μου είπε, ακόμη, ότι αν γράφεις δημοσιοποίησέ το, ή τουλάχιστον μοιράσου το με τους άλλους. Χωρίς να περιμένεις από τους άλλους.

---

Η γραφή ενώ είναι μια προσωπική διαδικασία ερμηνείας και μια συνεχόμενη έκθεση της θέσης που παίρνουμε, είναι ταυτόχρονα μια άσκηση λόγου, μια αναμέτρηση με ότι συντελείται εντός και εκτός, είναι ένας καθρέφτης μπροστά στον οποίο τελικά βλέπουμε ότι δίπλα στο είδωλο μας εμφανίζεται μόνιμα ο "άλλος".

---

Έψαξα και βρήκα αυτήν την ανάρτησή σας (Γιατί να έχει κανείς blog ή οι Δον-Κιχώτηδες του διαδικτύου)

αφότου διάβασα το "Πριν αλέκτωρ λαλήσει τρεις",

και θέλοντας κάτω από το δεύτερο κείμενό σας να μην γράψω οτιδήποτε, να το αφήσω έτσι ακριβώς όπως το διάβασα.

Αν υποθέσουμε ότι γράψατε τα κείμενα αυτά στο χαρτί, επιτρέψτε μου να πω - αντί οποιουδήποτε σχολίου - ότι ήταν σαν να κρατούσα και εγώ το στυλό με το οποίο τα γράψατε.

ίσως έχει μια μικρή αξία αυτό, μια, κάποια, χρήση

ευχαριστώ

worldcity»

Δε χρειάζεται να πω ότι ένα τέτοιο σχόλιο αγγίζει κατευθείαν την καρδιά. Δεν είναι πως κολακεύτηκα. Δεν είναι πως φούσκωσα από έπαρση. Δεν είναι πως είναι ιδιαίτερο ή σπουδαίο τα κειμενάκι μου. Είναι πως μέσα από το πλήθος εμφανίστηκε κάποιος που ακριβώς αυτό το κειμενάκι που ξεπήδησε έτσι αυθόρμητα από μέσα μου, το μοιράστηκε πραγματικά μαζί μου. Που με έκανε να νιώσω πως κι εγώ κρατάω το στυλό μαζί του όταν γράφω. Αν αυτό δεν είναι επικοινωνία, τότε τι είναι; Χαμογελάω. Και νιώθω τη νηνεμία μετά την καταιγίδα.

Εδώ σταματώ. Να συμπληρώσω μονάχα κάτι. Ξαναδιαβάζοντας τούτη την ανάρτηση φοβήθηκα πως εκπέμπει μία γλυκερότητα που θα ήθελα να αποφύγω πάσει θυσία. Για αυτό προβληματίστηκα αν θα την δημοσιεύσω. Πλην όμως αντιλήφθηκα άλλο ένα καλό της διαδικτυακής μοιρασιάς. Πράγματα που τω όντι θα ήταν γλυκερά και θα ακούγονταν ανειλικρινή σε μία δια ζώσης κουβέντα, εδώ στέκονται στο ύψος τους. Είναι και η ανωνυμία που τα προστατεύει από τον ξεπεσμό.

Και η επωδός; Νεφελοκοκκυγιάτες και Νεφελοκοκκυγιάτισσες, ζωγραφίστε ελεύθερα σε όλες τις αποχρώσεις. Αξίζει τον κόπο.
Περισσότερα...

Σάββατο 16 Μαΐου 2009

Πριν αλέκτωρ λαλήσει τρεις


Πριν αλέκτωρ λαλήσει τρεις θα με έχεις ξεχάσει. Θα έχεις θάψει κάπου βαθιά και ανείπωτα το βλέμμα που σε κοίταζα και σε άφηνα να βλέπεις μέσα μου. Τώρα σε κοιτώ με το ίδιο βλέμμα, αλλά εσύ ξέχασες να βλέπεις. Μονάχα με κοιτάς, κάτι ψυχανεμίζεσαι και προσπερνάς. Την ουσία, την ψυχή, τη σάρκα. Ακουμπάς λιγάκι την επιφάνεια και το θαρρείς αρκετό. Μιζέρια θα μου πεις. Και κλάψα. Είναι που μου ξέμεινε το βλέμμα αυτό το ανοιχτό. Που το αποφεύγεις σα να φοβάσαι μην πέσεις μέσα και χαθείς. Μη σε καταπιεί. Μεγαλοπιάνομαι. Πόσο θα ήθελα να ήταν έτσι. Μονάχα που δεν είναι. Γιατί απλά είσαι τυφλός πια και δεν το βλέπεις. Ή το συνήθισες. Ή το βαρέθηκες. Ή έχεις να ασχολήθείς με τον εαυτό σου και δε σου περισσεύει χρόνος. Ή και όλα μαζί. Τότε που το κατάλαβα, το βλέμμα μου θόλωσε από απογοήτευση. Και να ήθελες πια να με δεις, άντε να σκίσεις τα πέπλα της ομίχλης. Έπειτα η κόρη του ματιού μίκρυνε. Από οργή για το ανεπίδοτο ραβασάκι της ψυχής μου. Τέλος τα μάτια μου μεγάλωσαν αλλά δεν έδειχναν τίποτα πια. Από επιθυμία για εκδίκηση. Το μόνο βαθύ που έμεινε να αισθανθώ για σένα. Κάτι είναι κι αυτό. Πριν αλέκτωρ λαλήσει τρεις θα σε έχω ξεχάσει.

Πόσοι αλέκτορες λαλήσαν στην ζωή μας; Πόσους από αυτούς ακούσαμε και πόσων το λάλημα παρανοήσαμε νομίζοντας πως είναι ξύπνημα της αυγής; Κι αν όντως ο αλέκτωρ σηματοδοτούσε το χάραμα μιας νέας αρχής; Κι αν όντως έτσι ήταν γιατί έτσι πιστέψαμε; Κι αν δεν ήταν η προδοσία αλλά η νέα αρχή, η κάμπια που γίνεται πεταλούδα, η ηλιαχτίδα που της μέλλεται να γίνει ήλιος μεσημεριού; Πρέπει να διαλέξεις. Πρέπει να αποφασίσεις τον τρόπο που θα δεις τα πράγματα. Στο χέρι σου είναι. Πίστεψε το. Και μάθε να ακούς μονάχα τα πετεινάρια που αναγγέλλουν την καινούργια μέρα. Άσε τους αλέκτορες ως άλλους κακούς μαντατοφόρους Λαοκόοντες να τους πνίξουν τα φίδια του Ποσειδώνα για την ολιγοπιστία τους και την καχυποψία τους. Η Τροία κάηκε, αλλά χτίστηκε άλλη πάνωθέ της.

Παραληρήματα θα πεις. Και θα έχεις δίκιο. Κοκόρια δεν υπάρχουν πια. Κι αυτά που ξεμείνανε λαλούν μέρα μεσημέρι. Αναξιόπιστα το λοιπόν. Βάλε αγάπη μου καφέ. Ξημέρωσε κιόλας.
Περισσότερα...

Παρασκευή 8 Μαΐου 2009

Το άγριο ζώο μέσα μας

Προσωπεία του Διονύσου

Όσο πιο υψηλό είναι το πολιτισμικό επίδεδο, τόσο πιο περιορισμένη η βία που πηγάζει από τον άνθρωπο. Τα πρωτόγονα ένστικτα συμπεριλαμβανομένης της βίας, της σωματικής τουλάχιστον, απαλύνονται –κατ’άλλους καμουφλάρονται- από τον πολιτισμό. Ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος βρίσκονται σε προαιώνια διαμάχη. Το φως, η πρόοδος, η εκλέπτυνση μάχονται τα αρχέγονα και κάποτε άγρια ένστικτα. Πλην όμως ποτέ ο Απόλλωνας δεν επικράτησε πλήρως του Διονύσου και ο Πενθεύς που πίστεψε στις Βάκχες του Ευριπίδη πως ξερίζωσε δια παντός το διονυσιακό στοιχείο, τιμωρήθηκε σκληρά με διαμελισμό από την ίδια του τη μάνα. Ας αρκεστούμε λοιπόν σε περιορισμό του Διονύσου και ας δουλέψουμε, όσο γίνεται τον Απόλλωνα μέσα μας. Ας μην απατώμαστε όμως. Το άγριο ζώο ενυπάρχει εντός μας. Κι ας έρχεται το απολλώνειο φως του πολιτισμού να το ντύσει με μεταξωτά και αρώματα.

Έρχονται φορές που ξεχνάμε την αλήθεια αυτή. Που βαυκαλιζόμαστε πως είμαστε «πολιτισμένοι», αν μη τι άλλο για τα πλέον προφανή. Η σωματική βία για παράδειγμα είναι κατακριτέα και ορθώς. Η χειροδικία παραπέμπει σε πρωτογονισμό της χειρίστης μορφής, όταν ο λόγος έχει εκπνεύσει ή είναι αδύναμος σε βαθμό που να μην μπορεί να υποστηρίξει ούτε στοιχειωδώς την άποψή μας. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ο λόγος, όσο κι αν πιστεύουμε σε αυτόν, απλά εκμηδενίζεται μπροστά στην παντοκρατορία του ζώου εντός μας, που ξεπηδά εν αγνοία μας και παρά τη βούλησή μας; Ο Διόνυσος παραμονεύει να τιμωρήσει τον αφελή Πενθέα που τον αγνόησε.

Κλικ σε σκηνή ειρηνική και όμορφη από αυτές που έχουν όλες τις προϋποθέσεις να προστεθούν στο άλμπουμ των οικογενειακών αναμνήσεων ως ειδυλλιακές. Τα παιδάκια να παίζουν με άλλα πιτσιρίκια άγνωστα σε προαύλειο εκκλησίας το μεγαλοβδόμαδο. Χαρούμενα παιδικά ξεφωνητά, αναψοκοκκινισμένα μάγουλα, συναγωνισμός ποιο θα σκάσει πρώτο τις φούσκες που έκανε κάποιο τους. Αίφνης πλησιάζει έτερο παιδάκι, αγοράκι, λιγάκι αλλιώτικο. Βλέμμα αγριωπό, έντονα ανταγωνιστικό, σπρωξιές βίαιες, επιθετική στάση. Οι γονείς του το βλέπουν και παρόλο που ρίχνει κάτω τα άλλα παιδιά και τα χτυπάει δεν επεμβαίνουν. Οι λοιποί γονείς εμφανώς αμήχανοι, περιμένουν την εξέλιξη. Είναι και η επίγνωση πως ένα παιδί πρέπει να μάθει να τα βγάζει πέρα μόνο του. Ξάφνου, πριν περάσει πολλή ώρα, το επιθετικό αγόρι, σπρώχνει με τέτοιο αφύσικο μένος και απίστευτα πολλαπλασιασμένη ως εκ τούτου δύναμη κατά πολύ μικρότερό του αγοράκι, που παραλίγο να του θρυμματίσει το κρανίο στο πλακόστρωτο.

Η μητέρα του παιδιού που έπεσε, άνθρωπος κατά της βίας ως συνειδητή στάση ζωής, που του είναι αδιανόητο να επιλύσει οποιαδήποτε διαφορά της με χειροδικία, που θεωρεί εαυτόν σχετικά «πολιτισμένο» και που παλεύει για αυτό, ορμάει, σπρώχνει με τη σειρά της το βίαιο παιδί –η λογική της τη συγκράτησε τελευταία στιγμή ανακόπτοντάς της την ορμή, αλλά όχι ακυρώνοντας την ενέργειά της- και κατόπιν σπεύδει να διαπιστώσει την κατάσταση του πεσμένου παιδιού της, που από καθαρή τύχη δεν είχε χτυπήσει. Ενήλικος χειροδίκησε εναντίον παιδιού εντελώς άγνωστου. Ανάρμοστο και απαράδεκτο. Νόμοι της ζούγκλας. Συντετριμμένη η «πολιτισμένη» μάνα, όταν συνειδητοποίησε την πράξη της. Δεν μπορούσε να καταλάβει τον εντελώς αταίριαστο με αυτήν τρόπο που έδρασε. Τη στιγμή εκείνη το αίμα της είχε ανεβεί στο κεφάλι, μια έκρηξη μέσα της ακύρωνε οποιαδήποτε μορφή σύνεσης και λογικής. Δεν είχε αντιληφθεί ότι μιλούσε μόνο το άγριο ζώο μέσα της. Πώς, το ζώο υπακούοντας στα ένστικτά του ορμάει να ξεσκίσει με νύχια και με δόντια οποιαδήποτε απειλή για τα μικρά του, έτσι και κείνη. Τη στιγμή αυτή δε διέφερε σε τίποτα απ’αυτό. Τα αρχέγονα ένστικτα, κοινά σε ζώα και ανθρώπους που θέλουν τη μάνα να αγριεύει, όταν πειράξει κάποιος τα μωρά της, θριάμβευσαν. Ο Απόλλωνας παρά τις φιλότιμες προσπάθειές του κατατροπώθηκε από τον παντοδύναμο Διόνυσο που κρύβουμε μέσα μας. Όσο πιο γρήγορα τον αποδεχτούμε, τόσο πιο εύκολα θα τον εξευμενίσουμε, ώστε να ξεπηδάει με μικρότερη ορμή. Ο Πενθεύς είναι υπαρκτό πρόσωπο. Ας μην είμαστε εμείς.
Περισσότερα...

Δευτέρα 4 Μαΐου 2009

Προτεινόμενες κινηματογραφικές ταινίες για παιδιά


Η εικόνα ως γνωστόν κινητοποιεί το συναισθηματικό μέρος του εγκεφάλου και διαμορφώνει αισθητική άποψη. Επιπλέον μαγνητίζει, ιδίως η κινούμενη, περισσότερο από το γραπτό λόγο. Τουλάχιστον όσον αφορά στα παιδιά τα μαγνητίζει σε βαθμό παθητικοποίησης. Γι’αυτό η επαφή τους με αυτήν πρέπει να είναι επιλεκτική και κατά το δυνατόν ποιοτική. Και βέβαια η αναγκαιότητα της επιλογής μεταξύ των πάμπολλων παιδικών ταινιών που κυκλοφορούν αυξάνεται από το γεγονός ότι τα μικρά παιδιά, πριν ακόμα διαμορφώσουν ισχυρή κρίση, εξ ορισμού ρουφάνε αξίες, πρότυπα, πληροφορίες αδιακρίτως καλές και κακές. Ας φροντίσουμε λοιπόν να είναι, όσο γίνεται, καλές. Και οπωσδήποτε, όπως συμβαίνει με το καλό παιδικό θέατρο, οι αξιόλογες παιδικές ταινίες μπορούν να παρακολουθηθούν και από ενήλικες εξίσου καλά.

Να λοιπόν μερικές ταινίες που περνάνε τον πήχυ:


Οι λιγότερο γνωστές:

  1. Κιρικού. Πρόκειται για απόδοση αφρικάνικου λαϊκού μύθου από Γάλλους. Θαυμάσια η αισθητική του animation. Απλός λόγος, όπως ταιριάζει σε λαϊκό παραμύθι, που ταυτόχρονα βοηθά την κατανόησή του ακόμα και από πολύ μικρές ηλικίες. Θίγονται με απτό τρόπο θέματα όπως η καταδυνάστευση από την κεντρική εξουσία (μάγισσα Καραμπά), που τρομοκρατεί το χωριό όχι μόνο με τους βοηθούς της, αλλά με τις προλήψεις για το μαγικό που διασπείρει και συντηρεί. Το πιο σημαντικό όμως είναι η μαζοποίηση αλλά και η αχαριστία των κατοίκων προς τον Κιρικού, το ικανό και γεμάτο απορίες βρέφος με τις υπεράνρθωπες δυνάμεις που βοηθά το χωριό ενάντια στην Καραμπά. Βεβαίως η ταινία ξεπερνά την απλοϊκή εκδοχή του απόλυτα και μόνιμα κακού και καλού. Η μάγισσα είναι κακιά γιατί υποφέρει και μόλις ο Κιρικού τη βοηθήσει να άρει την αιτία του πόνου, γίνεται ανθρώπινη και καλή. Ρεαλιστική θα έλεγα η εκδικητική στάση των κατοίκων απέναντι στην καλή πια μάγισσα, ως χαρακτηριστική των αδυνάμων που περιμένουν να αποκτήσουν ισχύ μόνο και μόνο για να γίνουν οι ίδιοι δυνάστες.
  2. Ο γέρος και η θάλασσα. Ρώσικο animation από τον Alexander Petrov που μας το έκανε γνωστό ο ΓΙΑΝΝΗΣΒΕΡ στο ιστολόγιο 36ο Δημοτικό σχολείο Περιστερίου, όπου μπορείτε να το δείτε με ελληνικούς υπότιτλους. Το πραγματικό αυτό αριστούργημα καταφέρνει εντός ημιώρου να μας αποδώσει το πνεύμα του λογοτεχνικού έργου του Χεμινγουέυ μέσα από εικόνες που δεν είναι παρά κινούμενες μορφές ζωγραφικού πίνακα με ιμπρεσσιονιστική τεχνοτροπία. Η ηθική νίκη του γέρου εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο και επιπλέον τέρπονται τα όμματά μας από τις εξαιρετικές εικόνες.
  3. Το αστέρι της Λόρας. Γερμανική ταινία που αφηγείται την ιστορία ενός μικρού κοριτσιού, το οποίο περιθάλπει ένα αστέρι που έπεσε από τον ουρανό, αλλά γρήγορα αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να το κρατήσει για πάντα κοντά της, γιατί έξω από το φυσικό του περιβάλλον αργοπεθαίνει. Για τους μικρούς θεατές περνάει ένα ενδιαφέρον μήνυμα για την κτητικότητα. Για τους ενήλικες γονείς μεταδίδει ένα ακόμα πιο ενδιαφέρον μήνυμα για την υφέρπουσα τάση να κρατήσουν τα δικά τους «αστεράκια» κοντά τους ακόμα κι όταν αυτά θα έπρεπε να έχουν αυτονομηθεί. Επιπλέον υπάρχει ωραιότατη απεικόνιση του κτηρίου της όπερας.
  4. Ο Πέτρος και ο Λύκος. Η γνωστή ιστορία και μουσική του Σεργκέι Προκόβιεφ του 1939, εδώ εξελλίσσεται σε καταγγελία για το φόβο του ανθρώπου που τον εξαχρειώνει σε βαθμό τα θηρία να φαντάζουν μπροστά του ανθρωπινότερα και αθωότερα. Ο Πέτρος ελευθερώνει τελικά τον λύκο που αιχμαλώτισε, για να τον σώσει από το αγριώτερο όλων των ζώων: τον άνθρωπο. Φαντάζομαι ότι ο Τyler Durden που ασχολείται στο ιστολόγιό του eco-cinema με σινεμά και οικολογία θα είχε να πει πολλά καλά λόγια για τo μικρό αυτό animation.


Οι πιο εμπορικές και γνωστές:

  1. Σρεκ 1 και 2. Ανατροπή του κλασικού μοντέλου παραμυθιών του προηγούμενου αιώνα. Εδώ ο αληθινός πρίγκηπας είναι ο τερατόμορφος Σρεκ και η πριγκήπισσα κάθε άλλο παρά παθητική. Η καλή νεράιδα δεν είναι διόλου καλή και εν γένει το φαίνεσθαι και το είναι έρχονται σε πλήρη διάσταση. Χιούμορ και παρωδία είναι τα πρόσθετα πλεονεκτήματα των ταινιών αυτών. Η ελπίδα μας να δούμε τα κοριτσάκια να επιλέγουν κάποια διαφορετική αμφίεση τις Απόκριες από της ροζ πριγκήπισσας.
  2. Γουόλυ. Θαυμάσια γραφικά για την ωραιότατη ταινία που πέρα από το οικολογικό της μήνυμα ή μάλλον ως επέκταση αυτού σχολιάζει με δριμύ και καυστικό τρόπο τον καταναλωτισμό και την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Η γη κατοικείται στο μέλλον μόνον από ένα ρομπότ, επειδή έχει καλυφθεί από σκουπίδια. Οι δε άνθρωποι έχουν μετοικήσει σε ένα διαστημικό σταθμό και περνούν τη ζωή τους καθηλωμένοι σε ιπτάμενα καθίσματα λόγω υπερβολικού πάχους. Χρειάζεται να ειπωθούν και άλλα;
  3. Cars. Παρά την εμπορικότητά της η ταινία αυτή έχει ένα βασικό ατού. Η αλαζονεία του αγωνιστικού αυτοκινήτου Κεραυνού Μακ Κουήν αντικαθίσταται από συναισθήματα αλληλεγγύης, αφού δέχεται να θυσιάσει τη σίγουρη νίκη του στο όνομα της ανθρωπιάς. Αν είναι έτσι οι εμπορικές ταινίες, τότε δεν υπάρχει καμμιά αντίρρηση για την παραγωγή τους.
  4. Ρατατούης. Ένας αρουραίος είναι ο πλέον ταλαντούχος σεφ του Παρισίου. Καταφέρνει να καταξιωθεί ως τέτοιος παρά τη φύση του και τις αντιρρήσεις των ανθρώπων αλλά και των αρουραίων. Το βιβλίο δεν κρίνεται πάντα από το εξώφυλλο. Ομοίως ο σεφ δεν κρίνεται από ...την καταγωγή.
  5. Ντόρα η εξερευνήτρια (σειρά τηλεοπτική για παιδιά το πολύ πέντε ετών). Εξαιρετικά απλή στη σύλληψή της, πλην όμως μαθαίνει κάποια πραγματάκια στις πολύ μικρές ηλικίες, όπως λίγες αγγλικές λέξεις ή κάποιες βασικές αξίες και επιπλέον είναι αξιοπρεπής σε αντίθεση με πολλά άλλα παιδικά τηλεοπτικά προγράμματα με τέρατα, βία κ.τ.λ. Αν κανείς δεν μπορεί να αποφύγει την τηλεόραση, η σειρά είναι μία κάποια λύση...


Οι παλαιότερες:

  1. Αστερίξ και Κλεοπάτρα, Αστερίξ και Βρεττανοί. Κινούμενα σχέδια σχετικά πιστά στα αντίστοιχα αξεπέραστα κόμιξ. Πηγή ιστορικών και αρχαιολογικών πληροφοριών ακριβέστατων, που δίδονται στα παιδιά με εύληπτο και εύπεπτο τρόπο.
  2. Ο Μόγλης. Παμπάλαιη ταινία της Disney που όμως παρά την απλοϊκότητά της για τα σύγχρονα δεδομένα, διαθέτει ήρεμους ρυθμούς και όχι καταιγιστική εναλλαγή εικόνων κατά τα πρότυπα των περισσοτέρων σύγχρονων. Το αποτέλεσμα είναι ένα αίσθημα γαλήνης ακόμα και στις σκηνές που εμφανίζονται οι κακοί της υπόθεσης.
  3. Μια φορά και έναν καιρό ήταν ο άνθρωπος (σειρά τηλεοπτική). Τουλάχιστον τριών δεκαετιών παλαιά γαλλική τηλεοπτική σειρά που προβαλλόταν στην ελληνική τηλεόραση και αναπτύσσει την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού με στάσεις στις σημαντικότερες εποχές και γεγονότα. Τα κινούμενα σχέδιά της φαντάζουν σήμερα αστεία και ο ήχος της μεταγλώτισσης ακούγεται άσχημα, ωστόσο εξακολουθεί, από όσο ξέρω, να είναι κλασσική στο είδος της. Ως πρώτη επαφή των παιδιών με διάφορες πολιτισμικές περιόδους είναι εξαιρετική και το βασικότερο, καταδεικνύει τη χρονική σειρά των πολιτισμών, πράγμα διόλου αυτονόητο για τις μικρές ηλικίες. Επιπρόσθετα αποτελεί έρεισμα για να κάνει αναφορές ο γονιός στους πολιτισμούς και στις φάσεις που αναφέρονται σε κάθε ευκαιρία.


Περισσότερα...

Παρασκευή 1 Μαΐου 2009

Τα σαρδελώματα-μικρό παραμυθάκι για ποικίλες ηλικίες


Το παραμυθάκι αυτό γεννήθηκε στην Άνδρο. Πηγή έμπνευσής του τα «σαρδελώματα», ένας ιδιαίτερος τύπος επιχρίσματος των παραδοσιακών σπιτιών του νησιού, που συνίσταται στις οριζόντιες γραμμές πάνω στο νωπό ακόμα σοβά, οι οποίες γίνονται από τους μάστορες με κουτάλια. Ο σκελετός της συγκεκριμένης ιστοριούλας πλάστηκε ομαδικά από όλη την οικογένεια και σίγουρα αποτέλεσε όμορφη συλλογική εμπειρία, που την καταδιασκεδάσαμε όλοι μας, ιδίως τα πιτσιρίκια.

Κάποτε, τα παλιά τα χρόνια, την εποχή των παππούδων σας και ίσως ακόμα παλιότερα, δύο μικρά ζωηρά αδελφάκια μένανε στην Άνδρο, στην οδό Σαρδελίτσας. Ένα πρωί άκουσαν θόρυβο και φωνές και είδαν μαστόρους που σοβάντιζαν τους τοίχους του σπιτιού τους. Μόλις οι μάστορες έκαναν όμορφο και λείο τον τοίχο, μάζεψαν τα μυστριά τους και τα εργαλεία τους και έφυγαν ικανοποιημένοι με τη δουλειά τους. Τα δύο μικρά αδελφάκια κοιτάχτηκαν, κάτι τις ψιθύρισε το ένα στο άλλο και όρμησαν κρυφογελώντας στην κουζίνα. Η μαμά ήταν πολύ απασχολημένη να μαγειρεύει μια μοσχομυριστή σούπα και έτσι δεν είδε τα παιδιά της να αρπάζουν τα μεγάλα κουτάλια. Τα αδέλφια βγήκαν έξω και με τη σκανταλιά στο μάτι άρχισαν να κάνουν γραμμές με τα κουτάλια στο σοβά που ακόμα δεν είχε στεγνώσει. Άλλοτε φαντάζονταν πως ήταν κυματάκια ήρεμης θάλασσας κι άλλοτε φιδάκια που σέρνονταν στην άμμο ή τα κοψίματα στο νερό που αφήνουν τα καϊκια ξοπίσω τους, όταν όλα μαζί σαλπάρουν από το λιμάνι. Πιο πολύ όμως φαντάζονταν πως ήταν ένα κοπάδι σαρδελίτσες λαχταριστές. Ήταν κι η ώρα του φαγητού και πεινούσαν. Πολύ το διασκέδαζαν στ’αλήθεια, ώσπου τα βρήκε η μαμά που έψαχνε τα κουτάλια της σούπας, για να στρώσει το τραπέζι. Ώχου, άντε τώρα να εξηγήσεις σε μια μαμά πως έχει περισσότερη πλάκα να κάνεις γραμμές με το κουτάλι στο σοβά παρά στη σούπα! Πάνω στην ώρα καταφθάνει κι ο μπαμπάς από τη δουλειά. Κι έτσι κουρασμένος που ήταν, ούτε τα χαραγμένα στον τοίχο κυματάκια είδε, ούτε τα φιδάκια, ούτε τις γραμμές των καϊκιών. Για τις σαρδελίτσες ούτε λόγος. Έβαλε λοιπόν τις φωνές κι άρχισε να τα μαλώνει για τη ζημιά που κάνανε. Αγρίεψαν τα κύματα, βούλιαξαν τα καϊκια, χώθηκαν στην άμμο τα φιδάκια, σκόρπισαν οι σαρδελίτσες. Από τις πολλές φωνές βγήκαν οι γείτονες στο δρόμο να δούνε τι συμβαίνει. Κι αντίκρυσαν τον τοίχο με τις γραμμές από τα κουτάλια. Κανείς δε μιλούσε, ώσπου κάποια γιαγιά κι ένας παππούς, που είχαν στο μεταξύ λόγω ηλικίας ξαναβρεί την καλή όραση που είχανε παιδιά κι επιπλέον τους άρεσαν πολύ οι παστές σαρδέλες, είπαν με θαυμασμό, καλέ αυτά είναι σαρδελίτσες. Τι ωραία σαρδελώματα! Θα τα κάνουμε και εμείς στο σπίτι μας. Έτσι πείστηκαν κι οι υπόλοιποι πως πρόκειται για σαρδελίτσες και από τότε τα σπίτια στην Άνδρο φτιάχνονται με σαρδελώματα.
Περισσότερα...