Τετάρτη 19 Αυγούστου 2009

Οι Δον-Κιχώτηδες είναι επίκαιροι όσο ποτέ


Ghost Dog, o θρύλος των σαμουράι, Jim Jarmusch (Η σκηνή από την ταινία εδώ)

Σε μια εποχή που οι μεγαλόπνοες αξίες και οι ορατές ιδέες, ικανές να εμπνεύσουν και να συσπειρώσουν γύρω τους τη μάζα, σε γενικές γραμμές-τονίζω το γενικές- εκλείπουν ή είναι αλληλοαναιρούμενες και θολές, τα άτομα επινοούν προσωπικές θρησκείες και θυσιάζονται για αυτές με τίμημα τη γραφικότητα. Αν όμως γραφικός είναι αυτός που πράττει διαφορετικά αποκομμένος από τους πολλούς, τότε οι γραφικοί έχουν αυξηθεί τόσο, που κινδυνεύουν να γίνουν ο κανόνας. Ο γραφικός επινοεί δικές του αξίες και πιστεύει σε αυτές μόνος ή έστω οι αξίες που τον ενέπνευσαν είτε ανήκουν στο παρελθόν, είτε κατοικοεδρεύουν κάπου μακριά και απρόσιτα, στην άλλη άκρη της γης. Χαρακτηριστικό του η πίστη του στο σύμπαν που έχτισε τόσο παράταιρο με την κοινωνία του και η αδιαφορία του για τις κοροϊδίες των πολλών που αμαχητί αποδέχθηκαν τις χύμα αξίες της αγοράς: τον καταναλωτισμό, τον ωχαδελφισμό, την χυδαιότητα στη θέση του ερωτισμού, την λατρεία της υποκουλτούρας, του φαγητού, του χρήματος, της καριέρας, του ανερμάτιστου τίποτα. Μερικές φορές αδράχνεται από κάποια από τις αγοραίες αξίες που τις μεταλλάσσει με το προσωπικό του στίγμα. Αλλά ακόμα κι αν το πρόβλημά του δεν είναι αποκλειστικά αξιακό, προσκρούει σε άλλο σκόπελο. Στην αγωνιστική του διάθεση που δεν ξέρει πού να τη διοχετεύσει. Στη δεύτερη αυτήν περίπτωση, αν είναι έντιμος και δεν την ξοδέψει στα γήπεδα βάλλοντας κατά της αντίπαλης ομάδας ή στις εκκλησίες παραλληρώντας εναντίον άλλων θρησκευμάτων, τότε γραπώνεται από μία δική του ιδέα ουτοπική στις συγκεκριμένες συνθήκες ή μακρινή χωροχρονικά και κοινωνικά και αγωνίζεται για αυτήν με πάθος και συνέπεια. Γι’αυτόν τον δεύτερο τύπο γραφικού μεγαλύτερη σημασία έχει ο αγώνας αυτός καθ’αυτός παρά το αντικείμενό του. Σε κάθε περίπτωση οι Δον-Κιχώτηδες είναι επίκαιροι όσο ποτέ.

Ο Jim Jarmusch στην ταινία του "Ghost Dog, ο θρύλος των Σαμουράι" μας περιγράφει πολύ καλά την κατάσταση, ιδίως στη σκηνή, όπου ο ήρωας περπατά στην πόλη του, μία σύγχρονη μεγαλούπολη των Ηνωμένων Πολιτειών, ακολουθώντας πιστά την ιδεολογία και το τελετουργικό των σαμουράι. Διασταυρώνεται με άλλον «γραφικό» που εμφορείται από άλλη ιδέα. Η αξία της σκηνής βρίσκεται στο σεβασμό και την αποδοχή που δείχνει ο ένας στον άλλο, παρόλο που πιστεύουν με πάθος τελείως διαφορετικά πράγματα. Ο Δον-Κιχώτης βλέπει το είδωλό του στον καθρέπτη. Και του αρέσει αυτό που αντικρίζει.

Αντίστοιχους γραφικούς δεν βλέπει κανείς μόνο στις ταινίες. Αν περπατήσει στην Αθήνα ή σε κάποια μεγαλούπολη με όλα τα ζευγάρια μάτια του ανοιχτά, εκπλήσσεται με το πόσοι γραφικοί υπάρχουν. Ορισμένοι θα έχουν την ψευδαίσθηση ότι σε κάθε δεύτερο βήμα βλέπουν μια παραλλαγή του εαυτού τους στα διάσπαρτα κάτοπτρα που παραμονεύουν. Αιωνόβιος με αργό, σταθερό και κατεβασμένο βλέμμα ανεβαίνει στη ζέστη καλοκαιριάτικου μεσημεριού τις σκάλες του μετρό στην Κοραή κρατώντας την ελληνική σημαία. Από πάνω ακούγονται από τα μεγάφωνα τραγούδια της Αντίστασης. Ο παλαιός αγωνιστής πηγαίνει στην προγραμματισμένη εκδήλωση, αλλά δεν υπάρχει κανείς εκτός από τα μεγάφωνα και τους πελάτες των καφέ που κατακλύζουν το δρόμο. Κανείς; Όχι κάποιος υπάρχει. Ζευγάρι τουριστών-εκείνος λαμέ σακάκι, εκείνη με επίσημο γδύσιμο με στράς- πλησιάζουν τον γέροντα μειδιώντας για την γραφικότητά του και τον τραβούν φωτογραφίες. Μερικοί δεν αντιλαμβάνονται πότε βλέπουν το είδωλό τους στον καθρέπτη, ώστε να το σεβαστούν. Ούτε ότι παραπίσω κάποιος άλλος τους «φωτογραφίζει», γιατί μέσα από τις πολλαπλές ανακλάσεις που άθελά τους σχηματίζουν, βλέπει τον εαυτό του.

Παραπέρα στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης ρασοφόρος μοναχός με κομποσχοίνια και περπατησιά ανθρώπου που εμφανώς είναι έξω από τα συνήθη του, περιηγείται στις αίθουσες δίχως να αντιλαμβάνεται την καθολική του διαφορά με τους λοιπούς επισκέπτες. Παρακεί κοπέλα που θεοποίησε τη σάρκα της, αφού τη στόλισε τελετουργικά ώρες ατέλειωτες με χάντρες και καθρεπτάκια του σταρ-σύστεμ, φαντασιώνεται πως ανεβαίνει σε κάποιο βάθρο δίπλα από τις κόρες, για να την θαυμάζουν οι άνθρωποι. Πιθανότατα κανείς τους δεν αντιλήφθηκε πως ανάμεσα στους επισκέπτες κάποιος έγειρε την κεφαλή ως χαιρετισμό. Ακριβώς όπως έκανε ο ήρωας του Jarmusch, όταν συνάντησε τον άλλο πιστό. Σε τι; Δικό του θέμα. Εδώ σημασία έχει να μπορεί κανείς ακόμα να διακρίνει το είδωλό του μέσα από τις πολλαπλές ανακλάσεις. Και αυτό συνέβη, όταν κατάλαβε ότι οι σερβιτόροι στο καφέ του μουσείου, τον είχαν πια μάθει. «Πάλι εσείς εδώ; Ξέρω, ξέρω, ένα ποτήρι λευκό κρασί».

Άθελά του ο Δον-Κιχώτης τείνει να γίνει το σύμβολο της εποχής μας όσο κανένα άλλο. Υπομονή και κατανόηση για τους περιφερόμενους ιππότες της προσωπικής ουτοπίας. Οι καθρέπτες παραμονεύουν για να τιμωρήσουν τον υβριστή που τους περιγέλασε. Πάντα το ζήτημα των ανακλάσεων. Πάντα μπροστά μας.

6 σχόλια:

Tyler Durden είπε...

πολύ ωραίο θέμα έπιασες πάλι.

Θα έλεγα ότι είναι πιο αποδεκτά το να τονίζει με εκκεντρικό τρόπο την ατομικότητά του και το προσωπικό του φαντασιακό κάποιος επώνυμος, παρά ένας κοινός θνητός.

Γιατί ο επώνυμος αν και γίνεται γνωστός για κάτι συγκεκριμένο που έχει κάνει, εν τούτοις θεωρούνται αξιοπρόσεκτα όχι μόνο ο τρόπος ζωής, εμφάνισης και συμπεριφοράς του, αλλά και οι εκκεντρικές απόψεις επί παντός επιστητού που θα εκστομίσει σε μια συνέντευξη.

Ενώ οποιοσδήποτε κοινός θνητός τολμήσει να κάνει κάτι παραπάνω από την ομοιόμορφη μάζα αυτομάτως χαρακτηρίζεται γραφικός, λίγο πολύ τρελούτσικος, κλπ

Το να προσπαθούμε να τραβήξουμε την προσοχή είναι λοιπόν πολύ πιο συνηθισμένο από όσο νομίζουμε,

έχει να κάνει με περίπλοκους ψυχολογικούς μηχανισμούς που εμφανίζονται στην κοινωνία της μαζικοποίησης και συγχρόνως εξατομίκευσης και των σχετικών αξιών της

και με τις σχεσεις μας με τον φαντασιακό άλλο που πάντα μας "επικροτεί" όσο γελοία ή αντικοινωνικά και να φερθούμε στην πραγματική μας ζωή. Ακόμα και η επίκριση θεωρείται κάτι θετικό: κάποιος με πρόσεξε

Κλεοπάτρα και Μινγκ είπε...

Bέβαια οι "γραφικοί" στους οποίους αναφέρομαι δεν ενδιαφέρονται κατ΄ανάγκη ή τουλάχιστον διακαώς για την αποδοχή και την πρόκληση προσοχής. Πιο πολύ νοιάζονται για ένα πιστεύω, ένα μεράκι που θα δώσει νόημα στη ζωή τους.

Όμως, αυτό δεν σημαίνει πως η διάσταση που έδωσες δεν ισχύει. Ίσα-ίσα. Πολλοί, κυρίως επώνυμοι όπως λες, επιδεικνύουν μια κάποια εκκεντρικότητα με κυρίαρχο σκοπό τη δημοσιότητα ή την αυτοεπιβεβαίωση του τύπου:είμαι διαφορετικός από τη μάζα, άρα καλύτερος. Τότε μιλάμε για παρασιτικό και λυπηρό φαινόμενο κι όχι για υγιή αντίδραση στην γενική απαξίωση.

Tyler Durden είπε...

δεν έχουν μεγάλη διαφορά, άλλωστε δεν μου φάνηκε να ξεχωρίζουν στο κείμενο.

Ούτως ή άλλως, για έναν φανταστικό Αλλο γίνονται, στην μια περίπτωση μπορεί να υπάρχει ένα ιδεολογικό περιεχόμενο, στην άλλη όχι.

Αλλά δεν ξέρω αν μπορεί να γίνει και αλλιώς. Σε μια κοινωνία της ισοπέδωσης και της έλλειψης νοήματος, χρειαζονται κάποιοι αμυντικοί μηχανισμοί της προστασίας του εγώ μας.

Μερικούς, ως αυταπάτες, μας τις προσφέρει το ίδιο το σύστημα εκμεταλλευόμενο αυτή την ανάγκη μας: "Ξεχώρισε, γίνε το προσωπο της παρεάς σου" με το τάδε ρούχο, κινητό, αμάξι, κλπ.

Και τελικά όμως ξαναεπιστρέφεις στη μάζα, μια και όλοι θα δουν το σποτ και θα υπακούσουν στα κελεύσματα του διαφημιστή και θα αγοράσουν τα ίδια για να είναι "ιν". Σαν να έλεγε εξαρχής με υποβολιμιαίο μήνυμα ο διαφημιστής: "Παρέμεινε στο κοπάδι" όπως στην ταινία "ζουν ανάμεσά μας".

Πάλι ξέφυγα λίγο.

Κλεοπάτρα και Μινγκ είπε...

Όχι, δεν ξέφυγες. Επέκτεινες το θέμα δίνοντας του άλλη διάσταση. Έτσι μαχόμενος που είσαι γενικά-και πολύ καλά κάνεις- εστίασες στην εκμετάλλευση από τη διαφήμιση της ανάγκης του ατόμου να μην ενταχθεί στον σωρό και μεταμορφωθεί σε πρόβατο επί σφαγή. Και φυσικά υποκύπτοντας σε ένα τέτοιο διαφημιστικό μήνυμα μαζοποιείται αλοκληρωτικά. Θα ήθελα να πιστεύω ότι πιο ευάλωτοι σε μια τέτοια τακτική διαφημιστική είναι οι έφηβοι και όχι οι μεγαλύτερες ηλικίες που έχουν αφυπνιστεί. Αλλά τι τα θες, με τόσες διαφημίσεις ακόμα και ένας υποψιασμένος μπορεί ασυνείδητα να την πατήσει. Μήπως ξέφυγα εγώ λιγάκι τώρα;

Δημήτρης είπε...

Eξαιρετικό ιστόλόγιο! Μιά καλησπέρα, προσώρας και μια επισήμανση: κι ο Διογένης στην αγορά έστησε το πιθάρι του...

Κλεοπάτρα και Μινγκ είπε...

Δημήτρη,
η επισήμανσή σου εξαιρετική. Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.