Παρασκευή 29 Μαΐου 2009

Κοινωνική καταξίωση: είναι πάντα αξιόπιστη;

Αναρωτιέται κανείς κατά πόσο σε πολλές περιπτώσεις το άτομο που δέχθηκε μία κοινωνία να εντάξει, αξίζει πράγματι αυτή την ένταξη και την αποδοχή των υπολοίπων. Και αντίστροφα, άτομα περιθωριοποιημένα και απόβλητα άξιζαν πράγματι την αποπομπή ή κρίθηκαν με επιφανειακά κριτήρια μακριά από την ουσία ακόμα και αυτή που η ίδια η κοινωνία καυχιέται ότι προασπίζεται και δρα εν ονόματι της; Ασφαλώς θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι μία δεδομένη κοινωνία λειτουργεί βάσει αξιών ή έστω στερεοτύπων καλών ή κακών κατά την κρίση του καθενός, αλλά αυτό είναι αδιάφορο. Οι κανόνες της είναι σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χωροχρόνου δεδομένοι. Και υπέρτερος όλων η αποδοχή ή απόρριψη ανάλογα με τον βαθμό υπακοής σε αυτούς. Ωστόσο δεν αναφέρομαι σε αυτό. Αλλά σε περιπτώσεις- και ίσως δεν είναι τόσο μεμονωμένες- ανθρώπων που αναρριχήθηκαν και απέκτησαν κοινωνικό γόητρο κραδαίνοντας ακριβώς αξίες που θεωρητικά είναι απορριπτέες, πλην όμως αυτές είναι που τους επέτρεψαν την εδραίωσή τους. Και τούμπαλιν άλλους που, ενώ βαδίζουν με τις ίδιες ακριβώς αξίες που ποδοπάτησαν οι προηγούμενοι, ωστόσο επειδή παραβίασαν άλλους λιγότερο σημαντικούς κανόνες, αποβάλλονται στο πυρ το εξώτερον.

Αρκετά ευανάγνωστο το παράδειγμα από τον κινηματογράφο, αν και μου φαίνεται ότι περιπτώσεις από την καθημερινή ζωή καταδεικνύουν αμεσότερα το λεγόμενο. Στην πρόσφατη γαλλική ταινία «Η τάξη» μαθήτρια διαστρεβλώνει επιμελώς τα λόγια του δασκάλου της για συμμαθητή της στο συμβούλιο των καθηγητών με τη μέθοδο της απόκρυψης πληροφοριών. Δηλώνει ότι ο δάσκαλός τους χαρακτήρισε το συμμαθητή της ως άτομο με ελλιπή αντίληψη και αποκρύπτει ότι αυτός ο ίδιος άνθρωπος πάλευε να ανατρέψει την ομόφωνη γνώμη όλων των υπολοίπων καθηγητών να τον αποβάλλουν δια παντός από το σχολείο. Ο μαθητής απογοητευμένος από το χαρακτηρισμό του δασκάλου του και βιώνοντας έντονα συναισθήματα απόρριψης στρέφεται βίαια λεκτικά κατά πάντων και με έντονες κινήσεις που προκαλούν άθελά του τραυματισμό μιας μαθήτριας, αποχωρεί. Τελικά ο μαθητής εξαιτίας αυτής της τελευταίας συμπεριφοράς του χάνει κάθε ελπίδα να παραμείνει στο σχολείο και αποβάλλεται δια παντός.

Η συκοφαντία είναι απαξία. Η μαθήτρια ουσιαστικά συκοφαντώντας το δάσκαλό τους πυροδότησε μία αφελή φωνακλάδικη συμπεριφορά του απογοητευμένου από τα στρεβλά λόγια συμμαθητή της, ο οποίος, αν και δεν ήταν συκοφάντης και όντας μάλλον αγαθός, τιμωρείται. Αντίθετα η μαθήτρια που έστησε την πλεκτάνη –και το τρομακτικό ήταν ότι προς ώρας δεν συναισθανόταν το κακό που προκαλούσε- συνέχισε τη ζωή της, για να εξελιχθεί πιθανότατα μετά τις κρίσεις της εφηβείας που την έστειλαν σε υποβαθμισμένο σχολείο, σε καριερίστα δικηγόρο σαν την αδελφή της ή εν πάσει περιπτώσει σε άνθρωπο που επιβιώνει και καταξιώνεται χάρη στα πισώπλατα μαχαιρώματα που συνειδητά ή ασύνειδα καταφέρνει. Διότι ναι μεν στην περίπτωση αυτή δεν υπήρχε εμφανής σκοπιμότητα να δράσει όπως έδρασε, αλλά σίγουρα ως ενήλικη θα βρει τρόπους να αξιοποιήσει το «ταλέντο» της προς ίδιον όφελος. Εδώ λοιπόν έγκειται η απορία. Είναι χειρότερος ο φωνακλάς και υβρεολόγος μαθητής -που σε τελευταία ανάλυση δε διαφέρει και πολύ από το μωρό που αδυνατώντας να εκφράσει αλλιώς τα αρνητικά συναισθήματά του κλαίει- από την ύπουλη συμμαθήτριά του, σε βαθμό να χάσει για το ατόπημά του την ευκαιρία της ένταξης στον κοινωνικό περίγυρο; Και τα βίαια ξεσπάσματά του αξίζουν την καταδίκη του, επειδή οδηγούν σε δυσλειτουργία της κοινωνίας περισσότερο από όσο το ήθος της μαθήτριας που υποβλέπει και συκοφαντεί; Ποιο από τα δύο προκαλεί μεγαλύτερη κοινωνική δυσλειτουργία, οι όποιες βρισιές της στιγμής του αγοριού ή η συνεχής πλην όμως καλυμμένη αρνητική συμπεριφορά του κοριτσιού που συστηματικά υποσκάπτει το δάσκαλο με κάθε μέσο και αμφίβολο ήθος; Ποιος έπρεπε πραγματικά να αποβληθεί;

Πολλές οι ανάλογες περιπτώσεις που έρχονται στο νου από την καθημερινή ζωή. Όπως αυτή ενός νεαρού στρατιώτη αγαθού, ευαίσθητου, πανέξυπνου αλλά με τερατώδεις ελλείψεις σε πάσης φύσεως διαπαιδαγώγηση. Ρωτούσε στα σοβαρά αν μπορεί να πάρει άδεια μέχρι τις τριάντα οκτώ του μήνα- κι αυτό είναι το λιγότερο. Έκλεψε λοιπόν μία των ημερών ένα στρατιωτικό τζιπ, για να βγάλει βόλτα το κορίτσι του. Ούτε που του είχε περάσει από το μυαλό ότι κάτι τέτοιο ήταν ακριβώς κολάσιμο. Του φαινόταν απλό και σχεδόν φυσικό. Φυσικά τιμωρήθηκε με μεγάλη σκληρότητα για την άγνοια των αξιών που η κοινωνία ξέχασε να του διδάξει, αλλά ποτέ δεν επιβραβεύθηκε για την γενικότερη ανιδιοτέλεια ή ευαισθησία του. Ενώ ένας δημαγωγός που χειρίζεται τις τεχνικές της πειθούς και ξέρει να ελλίσσεται και να μεταμφιέζει σε προσφορά για το κοινό καλό τον επικίνδυνο λαϊκισμό του, αυτός διαφεύγει της τιμωρίας. Οι κανόνες τον αφήνουν άθικτο. Ποιος λοιπόν πρέπει να αποβληθεί τελικά από τους δύο, μπας και πάρει μπρος η κατακαϋμένη κοινωνία;

4 σχόλια:

Tyler Durden είπε...

αυτό το βλέπουμε πολύ συχνά: ακούμε φωνές και βρισιές από κάποιον που έφτασε στα όριά του και επιπλήττουμε αυτόν γιατί δεν μας αφήνει στην ησυχία, αδιαφορώντας για τους πραγματικούς λόγους που φωνασκεί εναντίον κάποιου που μπορεί να είναι πολύ βάσιμοι.

Αλλά μήπως στο ίδιο δεν μας ωθεί η κοινωνία; Το να φωνάζουμε το σύνθημα "μπάτσοι γουρούνια δολοφόνοι" ή και ακόμα πιο υβριστικά θεωρείται μεμπτό και πιθανότατα τώρα και ποινικά κολάσιμο, ενώ και τα τρία συνθετικά του αντανακλούν αλήθειες της διαφθοράς, της κατάχρησης εξουσίας και παράβασης καθήκοντος του συγκεκριμένου σώματος που έχουν εξασφαλισμένη την ατιμωρησία.

Αλλά στο θέμα της αξιολόγησης του χαρακτήρα των ανθρώπων όσο πάει και ανέρχονται οι πιο αμοραλιστές που όμως έχουν ένα αποδεκτό επικοινωνιακό προφίλ και στυλ, σε αντίθεση με απλώς κακότροπους, αλλά πιθανότατα ακίνδυνους.

Μου έτυχε κάτι παρόμοιο στην Αμερική πριν χρόνια. Μια παρέα κακότροπων αμερικανών φοιτητών μας έκανε πλάκα και κακοήθη κουτσομπολιά αλλά ουσιαστικά ακίνδυνα. Κόψαμε την παρέα μαζί τους και ησυχάσαμε. Ομως ένας φίλος Ελληνας που μας φερόταν με τον πλέον φιλικό τρόπο που του είμασταν και υποχρεωμένοι κιόλας για τις "ανιδιοτελείς" εξυπηρετήσεις του, έριξε στον φίλο μου τόσο γερή πισώπλατη "μαχαιριά" που έτρεχε και δεν έφτανε για να ξελασπώσει. Εγώ είχα ήδη επιστρέψει και δεν με πέτυχαν οι βολές του. Ο δραστης σπούδαζε πολιτικές επιστήμες και μάλλον εξασκούνταν στην ρεαλ πολιτίκ.

Επίσης, σε αυτό το κλίμα ηθικής που αναφέρεις στο άρθρο σου, σου συνιστώ να δεις και την ταινία "ο Βασιλιάς" του Γραμματικού, βρίσκεται εύκολα σε μεγάλα DVD clubs, θα την παρουσιάσω κάποια στιγμή κι εγώ

Κλεοπάτρα και Μινγκ είπε...

Πληρέστατο το σχόλιό σου και πολυεπίπεδο. Μέχρι και σχετική ταινία προτείνεις, κάτι που εκτιμώ πολύ.
Πάντως είναι καταπιεστικό το συναίσθημα να ξέρει ο άνθρωπος πως πρακτικά δεν είναι το δίκαιο ή άδικο, το σωστό ή λάθος που θα τον δικαιώσει ή θα τον καταδικάσει, αλλά ο χειρισμός της πειθούς. Αν μπορεί να πείσει με τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο για τα δικά του, τότε αυτά γίνονται αποδεκτά. Αν όχι, γιατί τυγχάνει να του ξεφύγει κάποιος χαρακτηρισμός π.χ., τότε το έχασε το παιγνίδι. Πολιτική λοιπόν είναι όλα γύρω μας, ακόμα και η καθημερινότητά μας..

Ψαράκης Κ. είπε...

Πραγματικά ενδιαφέρουσα ανάρτηση.
πολύ σωστά τοποθετημένη η ερώτηση.
Πράγματι υποτίθεται ότι η αποδοχή της κοινωνίας έπρεπε να είναι ένας σχετικά αξιόπιστος δείκτης της αξίας του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα ο βαθμός ενος μαθητή θα πρέπει να αντιστοιχεί αρκετά στις γνώσεις και τις ικανότητές του.
Αλλά δυστυχώς όπως λες υπάρχουν και οι "βαθμοθήρες" όπως και οι "αδιάφοροι"...
θα φροντίσω να δω την ταινία.

Κλεοπάτρα και Μινγκ είπε...

Η ταινία στο σύνολό της προσφέρεται για κάποιον προβληματισμό παρά την κοινοτυπία της χωρίς να είναι αριστούργημα. Εσένα που είσαι εκπαιδευτικός, αν έχω καταλάβει καλά, σίγουρα θα σε ενδιαφέρει.