Τραγελαφικά παράδοξα στα παιδικά βιβλία

Το ευτυχισμένο καλοκαίρι της κυρίας Φορμπς, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, εκδ. Λιβάνη
Μικρή ιστορία του κόσμου, Ε. H. Gombrich, εκδ. Πατάκη

Η κατηγοριοποίηση βιβλίων ως παιδικά αναγνώσματα και ως εκ τούτου κατάλληλα για την ψυχοσύνθεση των τρυφερών μας βλασταριών φαίνεται πως υπακούει ενίοτε σε κανόνες που προσωπικά αδυνατώ να κατανοήσω, εκτός αν πρόκειται για κάποια σπάνια αίσθηση του χιούμορ. Αναλόγως τα κριτήρια για ένα βιβλίο που απευθύνεται σε ενήλικες με κάνουν κάποιες φορές να αναρωτιέμαι αν ο υπεύθυνος του εκδοτικού οίκου έχει αντιληφθεί περί τίνος πρόκειται. Εκτός αν διαθέτει και αυτός την ίδια αίσθηση του χιούμορ που έχει ο συνάδελφος του που ασχολείται με την παιδική λογοτεχνία.

Εξηγούμαι. Όταν περιχαρής για το εύρημά μου ανέσυρα από τα ράφια βιβλιοπωλείου το διήγημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές «Το ευτυχισμένο καλοκαίρι της κυρίας Φορμπς» εκδόσεις Λιβάνη, με την ένδειξη παιδικό βιβλίο, ενθουσιάστηκα, καθότι φανατική θαυμάστρια του Λατινοαμερικανού συγγραφέα του «Εκατό χρόνια Μοναξιά». Πού να φανταστώ, όταν ξεκίνησα να το διαβάζω στο πολύ μικρό τότε κοριτσάκι μου, τα όσα θαυμαστά και «ταιριαστά» για παιδάκια επρόκειτο να συναντήσω. Η πλοκή έχει ως εξής:

Δύο αδελφάκια, που μεταξύ άλλων αρέσκονται να σκοτώνουν σκύλους λιθοβολώντας τους, παραθερίζουν σε ένα μέρος της Ιταλίας υπό την αυστηρή εποπτεία της γεροντοκόρης Γερμανίδας νταντάς τους, όσο καιρό οι γονείς τους λείπουν σε διακοπές. Τα δύο αγόρια αντιπαθούν θανάσιμα την ανέραστη και δεσποτικότατη μεγαλοκοπέλα. Αποφασίζουν λοιπόν να τη δολοφονήσουν. Και αν σοκαριστήκατε και γελάσατε μέχρι τώρα, περιμένετε να δείτε και τη συνέχεια. Τα δύο «αθώα» πλασματάκια δηλητηριάζουν το κρασί που έπινε η νταντά βλέποντας τολμηρά θεάματα το βράδυ μόνη της στην τηλεόραση και καταβροχθίζοντας γλυκά που στερούσε με επιμονή από τα παιδιά. Την επόμενη μέρα πηγαίνουν στο δωμάτιο της και τι αντικρύζουν; Τη γυναίκα ολόγυμνη να κολυμπάει σε λίμνη αίματος κατακρεουργημένη από το μαχαίρι του νεαρού εραστή της! Ένα έγκλημα ερωτικού πάθους, όπως αποκαλύπτει το τέλος. Παραθέτω αυτούσιο το απόσπασμα:

«Η κυρία Φόρμπς δε βρισκόταν πάνω στο αναστατωμένο κρεβάτι. Ήταν ξαπλωμένη στο πλάι καταγής, γυμνή, μέσα σε σε μια λίμνη από ξεραμένο αίμα,...και το σώμα της ήταν κατατρυπημένο από μαχαιριές. Είχε είκοσι επτά θανάσιμες πληγές κι από τον αριθμό και την αγριότητά τους καταλάβαινε κανείς πως είχαν γίνει με τη μανία ενός παθιασμένου έρωτα και πως η κυρία Φορμπς τις είχε δεχτεί με το ίδιο πάθος, χωρίς ούτε να φωνάξει σχεδόν, χωρίς να κλάψει, απαγγέλλοντας Σίλλερ με την ωραία μπάσα φωνή της, γνωρίζοντας πως ήταν το αδυσώπητο τίμημα του ευτυχισμένου καλοκαιριού της.»

Προφανώς ο Μαρκές έγραψε ένα διήγημα θαυμάσιο μεν, για ενηλίκους δε. (Άν πάντως γνωρίζει κανείς ότι ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας όντως το προόριζε για παιδιά, πολύ θα ήθελα να με ενημερώσει. Όχι ότι θα άλλαζαν οι απόψεις μου περί ακαταλληλότητας του βιβλίου για παιδικό ανάγνωσμα, αλλά θα αποκτούσε το πράγμα ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον...). Εκτός αν το γεγονός από μόνο του ότι πρωταγωνιστούν παιδάκια είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη, για να καταχωρηθεί από τον εκδοτικό οίκο στην παιδική λογοτεχνία! Περιττό να προσθέσω ότι το εν λόγω βιβλίο το άρπαξαν φίλοι και το περιέφεραν ως ανέκδοτο...

Ανάλογη είναι και η περίπτωση του «Μικρή ιστορία του κόσμου» του E. H. Gombrich, εκδόσεις Πατάκη. Στα ευπώλητα των εφημερίδων ο συγκεκριμένος τίτλος του όντως θαυμάσιου και γλαφυρώτατου συγγραφέα του «Χρονικού της τέχνης», εμφανίζεται σαφώς ως ανάγνωσμα για ενήλικες. Οπωσδήποτε διαβάζεται πολύ ευχάριστα και από μεγάλους στα πλαίσια της αρχής ότι ένα καλό παιδικό βιβλίο πάντα έχει κάτι να πει και στους μεγάλους. Ωστόσο δεν μπορεί κανείς να μην νιώσει έκπληξη και να μην χαμογελάσει όταν γίνεται απολύτως ξεκάθαρο από τον πρόλογο κιόλας ότι ο Gombrich το συνέγραψε για παιδιά με το ανάλογο βέβαια για αυτά ύφος. Παραθέτω τυχαία φράσεις του κειμένου για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία. Κεφ.2, σελ.28: «Μια στιγμή! θα πεις εσύ τώρα. Αυτό είναι αντίθετο με τη συμφωνία μας... Τότε εγώ θα κοκκινήσω και θα σου απαντήσω...». Διάλογος μεταξύ του υποτιθέμενου μικρού αναγνώστη και του συγγραφέα, όπου μαντέψτε ποιον τοποθετεί στη θέση του δεκάχρονου ο εκδοτικός οίκος... Αλλού: κεφ.3, σελ. 38 « Θέλεις να μάθεις πώς γράφει κανείς χρησιμοποιώντας ιερογλυφικά;». Ή κεφ.4, σελ. 44. « Η Βαβυλώνα ήταν πρωτεύουσα της Βαβυλωνίας – αυτό είναι εύκολο να το θυμηθείς-...». Και άλλα ων ουκ έστι αριθμός. Εύστοχη και κατάλληλη ας πούμε η χρήση β΄ενικού, για παιδάκια. Και μόνον για αυτά βεβαίως. Το θετικό της υπόθεσης είναι ότι ξανάνιωσα ξεπεταρούδι διαβάζοντας το... Αναρωτιέμαι όμως γιατί δεν έκανε τον κόπο ο εκδότης να πλασάρει το βιβλίο στο κοινό που ρητώς απευθύνεται. Εκτός αν μας το φύλαγε για έκπληξη για να ξανανιώσουμε.