Δευτέρα 5 Οκτωβρίου 2009

Παιδί και μουσείο

Αν ένας ενήλικος επισκεφθεί ένα μουσείο ή αρχαιολογικό χώρο χωρίς να έχει κάποια πληροφόρηση για το είδος των εκθεμάτων, τον πολιτισμό που τα γέννησε, τη χρηστικότητά τους, τον τρόπο ζωής και την καθημερινότητα των ανθρώπων που τα δημιούργησαν, την ιστορία τους, την εμπλοκή τους με άλλους λαούς κ.ο.κ., τότε το μόνο σίγουρο είναι ότι θα περιηγηθεί γρήγορα και αδιάφορα και σύντομα θα ανακαλύψει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην καφετέρια του χώρου. Αν τώρα στην θέση του ενηλίκου βάλουμε ένα παιδί, τα πράγματα χειροτερεύουν. Το παιδί δε θα ικανοποιηθεί με την καφετέρια και η λέξη μουσείο θα καταντήσει περίπου ταυτόσημη με την ανία και την καταπίεση. Τι κάνουμε λοιπόν;

1. Επιλογή περιορισμένου αριθμού εκθεμάτων της ίδιας εποχής και πολιτισμού
Λίγες μέρες πριν την επίσκεψη προσεγγίζουμε τα εκθέματα. Όχι όλα όσα υπάρχουν, αλλά από δύο-τρία έως καμμιά δεκαριά ανάλογα με την ηλικία και την εξοικείωση του παιδιού. Η καταναλωτική θέαση δεν προσφέρει και πολλά πράγματα ούτε σε παιδιά ούτε σε μεγάλους. Είναι προτιμότερο να επισκεφθεί κανείς ξανά και ξανά το χώρο για τα υπόλοιπα.

2. Προσέγγιση των επιλεγμένων εκθεμάτων
Δείχνουμε απαραιτήτως εικόνες αυτών των ελάχιστων σχετικά με την πληθώρα εκθεμάτων και εξηγούμε στο παιδί τι είναι αυτό που βλέπει, σε τι χρησιμεύει, ποιοι το χρησιμοποιούσαν, πότε, πώς κατασκευάστηκε και από ποιο υλικό, ποιος τυχόν μύθος αναπαρίσταται ή αφορά στο έκθεμα ή στο μνημείο, σε ποια εποχή ανήκει. Αυξάνουμε το βάθος και το εύρος των πληροφοριών ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

3. Συλλογή πληροφοριών για τα εκθέματα ή την εποχή μέσα από παραμύθια, ταινίες, ιστορικά βιβλία κ.τ.λ.
Αναζητάμε παιδικά βιβλία ή ταινίες ή βιντεάκια ή πληροφορίες από το διαδίκτυο που τυχόν αναφέρονται στο θέμα μας. Ο Υπερκινητικός Δάσκαλος για παράδειγμα μπορεί να προσφέρει ωραιότατες πληροφορίες (π.χ. Δωδεκάθεο Ολύμπου), όπως επίσης και ο δάσκαλος Γρηγόρης Ζερβός (π.χ. Ακρόπολη). Ακόμα και βιβλία που απευθύνονται σε ενηλίκους μπορούν να χρησιμοποιηθούν, όχι ασφαλώς για να διαβάσουμε στα μικρά παιδιά το κείμενο, αλλά για να τους δείξουμε μια σειρά εικόνων έργων τέχνης, κατόψεων, ενδυμάτων, πολεμικού εξοπλισμού κ.τ.λ. που θα συντείνουν σε μία σφαιρικότερη αντίληψη της εποχής. Προσοχή χρειάζεται στην πληθώρα των πληροφοριών, γιατί ο αποπροσανατολισμός δεν είναι δύσκολος. Συμπληρωματικά ή εναλλακτικά μπορούμε να αναγνώσουμε ένα παραμύθι που κρίνουμε ότι θα προσελκύσει το ενδιαφέρον (τέτοια είναι: Οι 10 Ιστορίες του Πήλινου Σφονδυλιού της Μάνια Δούκα, εκδ. Φυτράκη, το μόνο αξιόλογο που μέχρι στιγμής έχει πέσει στην αντίληψή μου και τα παραμύθια με αρχαιολογικό ενδιαφέρον από το παρόν ιστολόγιο, Η Μικρή Κροκοσυλλέκτρια και ο Νεαρός Ψαράς, Ο Κούρος και το αγόρι που αγαπούσε τα όπλα ή Ποιος είπε ότι τα αγάλματα δεν κλαίνε, και Τα ξενιτεμένα ξαδέλφια).

4. Επινόηση παραμυθιού
Πλάθουμε μια ιστορία, υποτυπώδη ή πιο σύνθετη ανάλογα με τις ανάγκες μας, στην οποία να συμμετέχει το παιδί και το βάζουμε να φανταστεί ότι χρησιμοποιεί το αντικείμενο που βλέπει στη φωτογραφία (π.χ. ότι αναμειγνύει κρασί και νερό σε έναν κρατήρα και ότι είναι ο οινοχόος που θα γεμίσει την κύλικά σας...). Ασφαλώς σκοπός είναι να συμμετέχει όσο το δυνατόν περισσότερο το ίδιο το παιδί στην επινόηση της ιστορίας με σκοπό την αφήγηση ή θεατρικοποίησή της.

5. Θεατρική αναπαράσταση του μύθου
Αναφερόμαστε στην τυχόν ιστορία ή μύθο που απεικονίζεται στο αντικείμενο ή αφορά στον αρχαιολογικό χώρο και αποπειρώμεθα να τον αναπαραστήσουμε θεατρικά μαζί με τα παιδιά (εδώ πιθανότατα στην περίπτωση του χρυσού Κύπελλου του Νέστορα με παράσταση αιχμαλώτισης ταύρου, εσείς να κάνετε τον αφελή ταύρο που ερωτοτροπεί με την αγελάδα και το βλαστάρι σας τον ωραίο Μυκηναίο που τον αιχμαλωτίζει με θηλειά).

6. Εικαστική απεικόνιση
Τα προτρέπουμε να σκιτσάρουν κάτι από αυτά που είδαν και ζωγραφίζουμε και εμείς μαζί τους ή πλάθουμε με πηλό ένα αγγείο, ή φτιάχνουμε με πλαστελίνες έναν ναό κ.ο.κ. Με την εικαστική προσέγγιση, σε όσο απλό επίπεδο και αν λαμβάνει χώρα, κάνουμε το παιδί να συμμετέχει ενεργητικά βγάζοντάς το από τη θέση του παθητικού θεατή ενός έργου τέχνης.

Εν γένει κάνουμε οτιδήποτε φανταστούμε, ώστε να προσεγγίσουμε την εποχή, τον πολιτισμό και το ιστορικό πλαίσιο που ανήκει το έκθεμα ή το μνημείο. Δημιουργούμε έτσι προσμονή στο παιδί, το οποίο από μόνο του θα θελήσει βέβαια και μάλιστα με ενθουσιασμό να δει από κοντά αυτό, που τόσο καλά πια ξέρει και μάλιστα φαντάστηκε ότι χρησιμοποιεί ή συμμετέχει.


Παραθέτω δύο παραδείγματα προσέγγισης: Το ένα, που παρατίθεται άμεσα, αφορά στη γνωριμία με συγκεκριμένα εκθέματα από την αίθουσα των μυκηναϊκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα. Το δεύτερο, που θα ακολουθήσει σε επόμενη ανάρτηση, σχετίζεται με τον αρχαιολογικό χώρο του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδας.

Επίσκεψη στην αίθουσα των Μυκηναϊκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Η επιλογή των εκθεμάτων που θα εστιάσει κανείς είναι σχετικά προσωπική υπόθεση, που έχει να κάνει με το τι νομίζουμε ότι θα τραβήξει το ενδιαφέρον του παιδιού ή ακόμα και με τυχόν αντικείμενα που γοητεύουν εμάς και θα θέλαμε να τα γνωρίσουμε στα παιδιά μας. Ή απλά με το πληροφοριακό υλικό που διαθέτουμε. Θα μπορούσε λοιπόν π.χ. κάποιος να εστιάσει από τα πάμπολλα αξιόλογα αντικείμενα της αίθουσας στα εξής:

α. Χάλκινο εγχειρίδιο με παράσταση κυνηγίου λιονταριών, 16ος αι. π.Χ., από τον ταφικό κύκλο Α΄ των Μυκηνών


β. Χρυσή νεκρική προσωπίδα, 16ος αι., από τον ταφικό κύκλο Α΄ των Μυκηνών


γ. Κρατήρας με παράσταση πολεμιστών, 12ος αι. π.Χ., από την Ακρόπολη των Μυκηνών


Οπωσδήποτε μπορεί κανείς να αφήσει το ίδιο το παιδί να επιλέξει όσα του κάνουν εντύπωση ξεφυλλίζοντας εν προκειμένω τον τόμο Η Αυγή της Ελληνικής Τέχνης από τη σειρά Ελληνική Τέχνη της Εκδοτικής Αθηνών.

Παρατηρώντας τις εικόνες των αντικειμένων ενθαρρύνουμε τα παιδιά να σκεφτούν τι είναι αυτό που βλέπουν, ποιος νομίζουν ότι το χρησιμοποιούσε, ένας βασιλιάς ή ένας απλός άνθρωπος και βέβαια απαντάμε στις ερωτήσεις τους, όσο καλύτερα μπορούμε και ανάλογα με την προεργασία που εμείς οι ίδιοι έχουμε κάνει. Για τα συγκεκριμμένα αντικείμενα ο απλούστερος τρόπος είναι να έχει διαβάσει πριν ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός τις πληροφορίες από το προαναφερόμενο τόμο και για μία αδρή γενικότερη γνώση του μυκηναϊκού πολιτισμού τις δέκα σχετικές σελίδες από τον Ιστορικό Άτλα της Αρχαίας Ελλάδας, Angus Konstam, των εκδ. Σαββάλας, που περιέχουν και πλούσιο υλικό κατόψεων, σχεδιαστικών αναπαραστάσεων, αεροφωτογραφιών, χαρτών.

Από το σημείο αυτό και μετά το «χάλκινο εγχειρίδιο» θα πάψει να είναι απρόσωπο. Θα μετατραπεί σε ένα πανέμορφο σπαθάκι με λιοντάρια και κυνηγούς μυκηναίους, που κρατούσε ένας άνακτας που έχουμε λίγο-πολύ μάθει πού και πώς ζούσε. Δύσκολα τα παιδιά θα αντισταθούν να φανταστούν πως κρατάνε το όμορφο σπαθί, πράγμα που συχνά αυθόρμητα ή με μικρή παρότρυνση θα κάνουν με μιμική. Όσο για την αναπαράσταση της απεικονιζόμενης σκηνής μάλλον εσείς θα πάρετε το χειρότερο ρόλο ως συνήθως, του κακού κυνηγού και το πιτσιρίκι του λιονταριού που μάλιστα στη φαντασία του είναι άτρωτο... Η δε «νεκρική προσωπίδα» θα συνδεθεί με τον Αγαμέμνονα και θα φέρει στο νού τον Τρωικό πόλεμο και τις τόσες ιστορίες που έχουν ακούσει τα παιδιά για αυτόν. Ή θα δουν και θα μελετήσουν τον οπλισμό ηρώων, όπως ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας μέσα από τον κρατήρα των κάπως αστείων μυταράδων πολεμιστών, τους οποίους μάλλον θα θελήσουν να σκιτσάρουν. Συμπληρωματικά μπορεί κανείς να διαβάσει το θαυμάσιο παραμύθι Η Ιστορία του Μικρού Σπαθιού από το προαναφερόμενο βιβλίο της Μάνιας Δούκα, με πρωταγωνιστές το εγχειρίδιο με παράσταση κυνηγίου λιονταριών και την προσωπίδα του Αγαμέμνονα (το ίδιο βιβλίο περιέχει άλλες εννέα ωραιότατες ιστορίες σχετικές με αντικείμενα του μυκηναϊκού, μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού).

Την επίσκεψη τέλος στο Εθνικό Αρχαιολογικό παρουσιάστε την σαν κυνήγι θησαυρού. Ζητείστε από τα παιδιά να περιηγηθούν στην αίθουσα και να ανακαλύψουν μόνα τους τα αντικείμενα που ήδη γνωρίζουν. Ή ακόμα για τα μεγαλύτερα παιδιά να τα σχεδιάσουν στο μπλοκ τους επιτόπου. Ζητείστε τους να προσποιηθούν ότι φοράνε τα κοσμήματα της εποχής που από μόνα τους πρόσεξαν σε διπλανή προθήκη και απολαύστε το ύφος τους που δεν υπολείπεται σε τίποτα από το ύφος αυτών που πραγματικά κάποτε τα φορούσαν. Ζητείστε τους, ακόμα και να φορέσουν στο δάκτυλό τους το δακτυλίδι με το σφραγιδόλιθο, που μόλις τους τράβηξε την προσοχή και τους εντυπωσίασε και να φανταστούν ότι αφήνουν το αποτύπωμα του σε ένα αγγείο, όπως θα έκανε ένας αυθεντικός Μυκηναίος για να πιστοποιήσει την ιδιοκτησία του. Ο ενθουσιασμός που αποτυπώνεται στα παιδικά πρόσωπα έπειτα από μία τέτοια προσέγγιση είναι κάτι που σίγουρα θα απολαύσετε, εκτός από τον απαραίτητο βέβαια καφέ στην θαυμάσια εσωτερική αυλή του μουσείου.

5 σχόλια:

webwalker είπε...

Έτσι ακριβώς. Με θλίβει η εικόνα των μαθητών που περνούν βιαστικά μπροστά από τα εκθέματα των μουσείων που επισκεπτόμαστε με το σχολείο, αλλά δεν φταίνε μόνο αυτοί. Φταίμε κι εμείς που δεν τους προετοιμάζουμε για το τι θα δουν κι εδώ θα καταθέσω την προσωπική μου εμπειρία.
Την τελευταία φορά πριν πάμε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για να μη συμβεί το ίδιο, βρήκα ένα έκθεμα που με γοητεύει και θα μπορούσα να πω κάτι γι αυτό - ο μηχανισμός των Αντικυθήρων - και έφτιαξα ένα δίπτυχο με φωτογραφίες και απλές ερωτήσεις-απαντήσεις: τι είναι αυτό, πού βρέθηκε, πως λειτουργούσε, σε τι χρησίμευε, γιατί είναι σημαντικό. Αφιέρωσα μια ώρα μαθήματος σε κάθε τάξη, τους έδωσα το δίπτυχο ζητώντας να το έχουν μαζί τους την μέρα της επίσκεψης, μιλήσαμε για το μηχανισμό και τις τελευταίες εξελίξεις σχετικά με αυτόν, είδαμε φωτογραφίες του μηχανισμού και σύγχρονα ψηφιακά πλανητάρια στον υπολογιστή.
Όταν φτάσαμε στο μουσείο, με χαρά είδα ότι οι μαθητές έμειναν τον περισσότερο χρόνο μπροστά στο συγκεκριμένο έκθεμα συζητώντας γι αυτό.

Tyler Durden είπε...

ακριβώς! το καλύτερο είναι να επισκέπτοναι αρχικά ΜΟΝΟ αυτά για τα οποία έχουν δεχτεί κάποια ερεθίσματα και εν συνεχεία να δουν και μερικά ακόμα σχετικά, αν δεν έχουν βαρεθεί. Πχ κυκλαδικός-μινωικός ή και μυκηναϊκός πολιτισμός.

Γενικά, ένα μουσείο είναι σαν ένα ζωντανό βιβλίο (εγκυκλοπαίδεια πχ). Κανένα βιβλίο (πόσο μάλλον εγκυκλοπαίδεια ή κατάλογο) δεν το διαβάζεις ολόκληρο σε 1-2 ώρες, ένα απλό ξεφύλλισμα του κάνεις.

Αντιθέτως, το ανοίγεις για να διαβάσεις και εμπεδώσεις το θέμα που σε ενδιαφέρει εκείνη τη στιγμή.

Με αυτή την παρομοίωση στο νου (που για μένα δεν είναι καν παρομοίωση, υπάρχουν τεραστιες λειτουργικές ομοιότητες) πρέπει να οργανώνονται οι επισκέψεις σε μουσεία και όχι με το τρέχον σκεπτικό που ταιριάζει με άλλη πετυχημένη παρομοίωση: αυτή του σκαναρίσματος ή του downloading όλου του βιβλίου. Δυστυχώς ή ευτυχώς το μυαλό μας δεν λειτουργεί όπως ένας υπολογιστής!

Γιάννης είπε...

Έβαλα τον απαραίτητο σύνδεσμο στο ιστολόγιό μου στην ανάρτηση "Ακρόπολη". Νομίζω με συμπληρώνεις πολύ καλά! Σ' ευχαριστώ!

Κλεοπάτρα και Μινγκ είπε...

@Webwalker,
έχεις αναρτήσει τη δουλειά για το μηχανισμό των Αντικυθήρων; Σκέφτομαι ότι είναι σημαντικό καμιά φορά να υπάρχει και κάτι έτοιμο για γονείς ή εκπαιδευτικούς και να μην ξεκινάει κανείς από το μηδέν την έρευνα.

@Tyler Durden,
κι όμως αυτό που φαίνεται αυτονόητο δεν είναι πάντα, ούτε καν για όσους το έχουν σκεφτεί και συνειδητοποιήσει ότι δεν αρέσκονται σε "σκαναρίσμα" όλου του βιβλίου. Είναι, νομίζω, τόσο διάχυτο το καταναλωτικό πνεύμα που χρειάζεται συνεχής προσπάθεια για να το περιορίσει κανείς. Για να μη μιλήσουμε για την ατυχή ψευδαίσθηση των καλοπροαίρετων πως όσα περισσότερα βιώνει ή αντιλάμβανεται κανείς, τόσο καλύτερα ή περισσότερο καλλιεργημένος. Μονάχα που άλλο πλάτος και άλλο βάθος.

@ΓιάννηΒέρ. άλλως Υπερκινητικέ Δάσκαλε (μα καλά, πότε προλαβαίνεις όλα αυτά τα θαυμαστά που ανεβάζεις;),
εγώ σε ευχαριστώ, καθώς έχω πολλές φορές ανατρέξει στο ιστολόγιο του σχολείου σου για πληροφορίες. Πολύ βολικό...

webwalker είπε...

Έτοιμη η ανάρτηση Κλεοπάτρα και Μιγκ.
http://webwalkerblog.wordpress.com/2009/10/06/ο-μηχανισμός-των-αντικυθήρων/